پایان نامه اثربخشی روش ماتریکس برکاهش رفتارهای پرخطرجنسی مردان معتاد شهر کرمانشاه
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
فهرست
عنوان صفحه
چکیده. ۲
فصل اول: مقدمه پژوهش
۱-۱-مقدمه ۳
۱-۲-بیان مسأله. ۴
۱-۳-اهمیت و ضرورت پژوهش ۷
۱-۴-اهداف پژوهش. ۸
۱-۵- فرضیه های پژوهش ۸
۱-۶-تعریف نظری و عملیاتی متغیرها ۹
فصل دوم : پیشنیه تحقیق
۲-۱- بخش اول:مبانی نظری پژوهش ۱۲
۲-۱-۱- طرحواره های ناسازگار اولیه. ۱۲
۲-۱-۲- طرحواره : ۱۳
۲-۱-۳- ریشه های شکلگیری طرحواره. ۱۵
۲-۱-۴- طرحواره های ناسازگار اولیه. ۱۸
۲-۱-۵- حوزه های طرحواره و طرحواره ناسازگار اولیه: ۱۹
۲-۱-۵-۱- حوزه اول؛ بریدگی/طرد. ۱۹
۲-۱-۵-۲- حوزه دوم ؛ خودگردانی و عملکرد مختل. ۲۰
۲-۱-۵-۳- حوزه سوم: محدودیت های مختل. ۲۱
۲-۱-۵-۴- حوزه چهارم،دیگر جهت مندی ۲۲
۲-۱-۵-۵- حوزه پنجم:گوش به زنگی بیش از حد و بازداری ۲۳
۲-۱-۲- رفتارهای پرخطر. ۲۴
۲-۱-۲-۱- موادمخدر و روان گردان ۲۶
۲-۱-۲-۱-۱- تعریف اعتیاد و ملاکهای تشخیص آن. ۲۶
۲-۱-۲-۱-۲- عوامل زمینه ساز مستعد کننده اعتیاد ۲۸
۱- عوامل مخاطره آمیز فردی ۲۸
۲- عوامل مخاطره آمیز بین فردی و محیطی ۳۰
۳- عوامل مخاطره آمیز اجتماعی ۳۱
۲-۱-۲-۱-۳- عوامل مؤثردرادامه مصرف :. ۳۱
۲-۱-۲-۱-۴- عوامل مؤثردرتداوم مصرف:. ۳۱
۲-۱-۲-۱-۵- دیدگاه های مطرح روانشناختی در زمینه سوءمصرف مواد ۳۲
۱- دیدگاه روان تحلیلی ۳۲
۲- دیدگاه زیستی. ۳۴
۳- دیدگاه فرایند متضاد ۳۴
۴- دیدگاه الگوهای تقویت مثبت ۳۵
۵- نظریه یادگیری اجتماعی بندورا. ۳۵
۶- دیدگاه الگوهای شرطی سازی و یادگیری ۳۶
۲-۱-۲-۱-۶- نقش تکامل شخصیت در اعتیاد: ۳۶
۲-۱-۲-۱-۷- نقش دوره نوجوانی در اعتیاد: ۳۷
۲-۱-۲-۱-۸- نقش صفات شخصیتی در اعتیاد:. ۳۸
۲-۱-۲-۱-۹- دیدگاه اسلام در مورد اعتیاد ۴۰
۲-۱-۲-۲- دخانیات ۴۰
۲-۱-۲-۲-۱- علل گرایش نوجوانان و جوانان به مصرف سیگار ۴۱
۲-۱-۲-۳- مشروبات الکلی. ۴۱
۲-۱-۲-۳-۱- اثرات مشروبات الکل بر بدن:. ۴۲
۲-۱-۲-۴- ایدز ۴۳
۲-۱-۲-۴-۱- آمار ایدز در ایران ۴۷
۲-۱-۲-۵- خشونت ۴۹
۲-۱-۲-۵-۱ نظریه های خشونت:. ۵۱
۱- نظریه رفتار غریزی ۵۱
۲- نظریه زیست محیطی. ۵۲
۳- نظریه پالایش روانی ۵۲
۴- نظریه ناکامی- پرخاشگری ۵۳
۵- نظریه مبادله. ۵۳
۶- نظریه نظارت اجتماعی. ۵۴
۷- نظریه های کارکرد گرایی ۵۴
۸- نظریه منابع. ۵۵
۹- نظریه سیستمی. ۵۵
۱۰- نظریه یادگیری اجتماعی. ۵۵
۲-۲- بخش دوم:مطالعات انجام شده داخلی وخارجی ۵۶
۲-۲-۱- سوابق مربوط به طرحواره های ناسازگار اولیه: ۵۶
۲-۲-۲- سوابق مربوط به رفتارهای پرخطر. ۵۸
فصل سوم:روش پژوهش
۳-۱- روش پژوهش. ۶۵
۳-۲- جامعه آماری. ۶۵
۳-۳- نمونه آماری ۶۵
۳-۴- ابزار پژوهش. ۶۶
۳-۴-۱- فرم کوتاه پرسشنامه طرحواره های یانگ (YSQ-SF) 66
۳-۴-۲- پرسشنامه محقق ساخته رفتارهای پرخطر ۶۷
۳-۵- روش اجرای تحقیق. ۶۸
۳-۶- روش آماری ۶۸
فصل چهارم: یافته های پژوهش
۴-۱- مقدمه. ۷۱
۴-۲- توصیف داده ها ۷۱
۴-۳- تحلیل داده ای پژوهش. ۷۵
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
۵-۱-مقدمه ۹۰
۵-۲- پیشنهادات پژوهش. ۹۵
۵-۳-محددیت های پژوهش. ۹۵
فهرست منابع: ۱۰۳
ضمائم. ۱۱۱
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول ۲-۱: موارد مبتلا به ایدز در ایران تا تیرماه ۹۱. ۴۹
جدول ۲-۲: آمار ایدز در استان خراسان رضوی تا تاریخ ۰۱/۰۴/۱۳۹۱ ۴۸
جدول ۲-۳ :آمار ایدز در استان خراسان رضوی تا تاریخ ۰۱/۰۴/۱۳۹۱ ۴۸
جدول ۲-۴ :آمار ایدز در استان خراسان رضوی تا تاریخ ۰۱/۰۴/۱۳۹۱ ۴۹
جدول ۴-۱ : فراوانی و درصد نمونه دانشآموزان دختر و پسر بر اساس پایه تحصیلی ۷۱
جدول ۴-۲ : فراوانی و درصد نمونه دانش آموزان دختر و پسر بر اساس رشته تحصیلی. ۷۲
جدول ۴-۵: فراوانی و درصد نمونه دانش آموزان بر اساس همزیستی با والدین ۷۳
جدول ۴-۳: مقایسه میانگین و انحراف استاندارد نمرات مربوط به طرحواره ناسازگار اولیه در دانش آموزان دختر و پسر ۷۴
جدول ۴-۴: مقایسه میانگین و انحراف استاندارد نمرات مربوط به رفتارهای پرخطر در دانش آموزان دختر و پسر ۷۵
جدول ۴-۵: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ناسازگار اولیه و رفتارهای پرخطر دانش آموزان ۷۵
جدول ۴-۶: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی رهاشدگی/بی ثباتی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان. ۷۶
جدول ۴-۷: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی بی اعتمادی/بدرفتاری و رفتارهای پرخطر دانش آموزان. ۷۷
جدول ۴-۸: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی محرومیت هیجانی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان. ۷۷
جدول ۴-۹: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی نقص/شرم و رفتارهای پرخطر دانش آموزان ۷۸
جدول ۴-۱۰: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی انزوای اجتماعی/بیگانگی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان. ۷۹
جدول ۴-۱۱: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی وابستگی/بی کفایتی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان. ۷۹
جدول ۴-۱۲: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی آسیب پذیری نسبت به زیان وبیماری و رفتارهای پرخطر دانش آموزان. ۸۰
جدول ۴-۱۳: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی گرفتار/ خود تحول نیافته و رفتارهای پرخطر دانش آموزان. ۸۱
جدول ۴-۱۴: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی شکست و رفتارهای پرخطر دانش آموزان ۸۱
جدول ۴-۱۵: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی استحقاق/بزرگ منشی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان. ۸۲
جدول ۴-۱۶: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی خویشتن داری / خودانضباطی ناکافی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان ۸۲
جدول ۴-۱۷: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی اطاعت و رفتارهای پرخطر دانش آموزان ۸۳
جدول ۴-۱۸: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی ازخودگذشتگی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان ۸۴
جدول ۴-۱۹: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی بازداری هیجانی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان ۸۴
جدول ۴-۲۰: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی سرسختانه/عیب جویی افراطی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان. ۸۵
جدول ۴-۲۱:نتایج حاصل از رگرسیون ساده و گام به گام ۸۶
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار۴-۱: درصد نمونه دانش آموزان پسر و دختر بر اساس پایه تحصیلی ۷۴
نمودار۴-۲: درصد نمونه دانش آموزان پسر و دختر بر اساس رشته تحصیلی ۷۲
نمودار۴-۳: درصد نمونه دانش آموزان پسر و دختر بر اساس همزیستی با والدین ۷۳
طرحواره های ناسازگار به عنوان زیرساخت های شناختی منجر به تشکیل باورهای غیرمنطقی می شوند هنگامی که طرحوارههای ناسازگار اولیه فعال میشوند سطوحی از هیجان منتشر میشود و مستقیم یا غیرمستقیم منجر به اشکال مختلفی از آشفتگیهای روان شناختی نظیر افسردگی، اضطراب، عدم توانایی شغلی، سوء مصرف مواد، تعارضات بین فردی و مانند آن میشود با توجه به مطالب فوق پژوهش حاضر در نظر دارد به خاطر گستردگی و ارتباط نزدیکی که بین طرحواره های ناسازگار اولیه و رفتارهای پرخطر وجود دارد به طور جامع این دو متغیر را در رابطه با هم مورد بررسی قرار دهد.
نمونه تحقیق ۴۱۵ دانش آموز مقاطع سوم متوسطه و پیش دانشگاهی شهرستان فریمان (۲۰۴پسر، ۲۱۱دختر)را دربر می گیرد که با روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شدند.برای سنجش خطر پذیری از مقیاس خطرپذیری محقق ساخته(رجایی،شفیعی،۱۳۹۱) و برای سنجش طرحواره ناسازگار اولیه از پرسشنامه کوتاه طرحواره یانگ استفاده شد.
نتایج نشان می دهد رابطه مثبت و معناداری بین مؤلفه های طرحواره ناسازگار اولیه با رفتارهای پرخطر وجود دارد.همچنین مؤلفه های آسیب پذیری از بیماری(۲۶/۰)،محرومیت هیجانی(۳۳/۰)،وابستگی عاطفی (۳۶/۰)،استحقاق/بزرگ منشی(۳۹/۰)،خویشتنداری(۴/۰) و معیار سرسختانه(۴۱/۰) بیشترین واریانس رفتارهای پرخطر را در دانش آموزان تبیین می سازد.
کلیدواژه: طرحواره ناسازگار اولیه،رفتارهای پرخطر،
نوجوانی یکی از دشوارترین، تنش زاترین و در عین حال هیجان انگیزترین دوره زندگی، هم برای خود نوجوان و هم والدین و مربیان به شمار می آید. در خلال این دوره، لذت ناشی از استقلال و خودمختاری، صمیمیت، خوش بینی و امید به آینده از زمره لذات جدیدی هستند که قبل از آن تجربه نشده اند.
تغییرات روانی اجتماعی، شناختی و بیولوژیکی در دوره نوجوانی، فرصتهای تحولی بیشماری را برای نوجوان فراهم می کند تا در رفتارهایی درگیر شود که به طور ضمنی، در اتخاذ سبک زندگی همراه با سلامت و یا به خطر انداختن سلامت اهمیت دارد (هریس، دانکن و بایس جولی، ۲۰۰۲ ). از طرفی، نوجوانان به کشف موقعیت های مخاطره ای تمایل دارند و این امر ظرفیت آنها را برای نداشتن زندگی طولانی و حتی مرگ بالا برده است (استویبر و گاد[۱]، ۱۹۹۵).
کرکمر و گرین[۲] (۲۰۰۰) مخاطره جویی را تمایل برای درگیر شدن در رفتارهایی می دانند که تهدید آمیز است یا به سلامت ذهنی و فیزیکی شخص آسیب می رساند. درباره‌ی این که چه عواملی باعث میشود بعضی افراد میل به رفتارهای پرخطر داشته باشند، نظریه‌های مختلفی وجود دارد.
طرحوارهها، هسته اصلی خودپندارهی فرد را تشکیل می دهند و پردازش اطلاعات فرد را درباره خود، دنیا و دیگران هدایت می کنند. طبق نظریه یانگ طرحوارههای ناسازگار اولیه موضوعات ثابت، فراگیر و پایداری هستند که از خاطرات، هیجانها، شناختها و احساسهای بدنی تشکیل شده اند. این طرحوارهها از طریق تعامل خلق و خوی کودک با تجربیات منفی و مداوم وی شکل میگیرند و به سازگاری فرد با خانواده یا محیطش کمک می کنند. اما، این طرحوارهها در دورانهای بعدی زندگی ممکن است ناسازگارانه باشند، زیرا طرحوارهها انعطاف ناپذیر و در مقابل تغییر مقاوم هستند.این طرحواره ها باعث تحریک افکار خودآیند منفی و ناراحتی روانی شدیدی میشوند. به این ترتیب، طرحوارهها ممکن است هستهی اصلی آسیبشناسی در بسیاری از اختلالات باشند(فتی و همکاران، ۱۳۸۸).
از آن جا که طرحوارهها نیز بنیادهای شناختی فرد را تشکیل داده و می‌توانند رفتارهای فرد را شکل داده و به آن سمت و سو دهند، لذا می‌توان بین طرحوارههای ناسازگار اولیه به عنوان بخش زیرین و سخت شناختهای افراد که اغلب در دوره های تحولی رشد شکل گرفتهاند، با رفتارهای ناسازگارانه در مقاطع بعدی رشد افراد، رابطه برقرار نمود طرحوارهها از جمله علل فردی و روانشناختی است که در مطالعه وابستگی به مواد از اهمیت ویژه ای برخوردارند، طرحوارهها موجب سوگیری در تفسیرهای فرد از رویدادها شده و این سوگیریها خود را به صورت نگرشهای تحریف شده، گمانههای نادرست، اهداف و چشمداشتهای غیر واقعبینانه نشان می دهند، طرحوارههای ناسازگار اولیه، الگوها یا درونمایههای عمیق و فراگیری هستند که به رابطه فرد با خود یا دیگران ارتباط دارند و به شدت ناکارآمد هستند(حقیقت منش،۱۳۸۶).
در این پژوهش به بررسی نقش طرحواره های ناسازگار اولیه بر رفتارهای پرخطر دانش آموزان مقاطع سوم متوسطه و پیش دانشگاهی شهرستان فریمان پرداخته شده است.
در عصر حاضر به علت پیشرفت های فناوری و تأثیر مستقیم آن برکیفیت زندگی انسان، پرداختن به مسئله سلامت و عوامل تأثیرگذار بر آن اهمیت ویژه‌ای یافته است و تأمین سلامتی افراد جامعه یکی از مهمترین مسائل اساسی در هر کشوری محسوب می شود(نیدوو[۳]،۲۰۰۰).
یکی ازموارد جدی تهدیدکننده سلامت که در سال‌های اخیر با توجه به تغییرات سریع اجتماعی، ازسوی سازمانهای بهداشتی، مجریان قانون و سیاستگذاران اجتماعی به عنوان یکی از مهمترین مشکلات موجود در جامعه مورد توجه قرارگرفته است شیوع رفتارهای پرخطر در میان اقشار مختلف میباشد (پورافکاری ،۱۳۸۳). به عنوان مثال پیش بینی شده است که تا سال ۲۰۳۰ تنها میزان بیماریها و مرگ و میر ناشی از مصرف دخانیات به رقم ده میلیون نفر در سال برسد (اسلاسکی[۴]، ۲۰۰۴).
اگر پیامدهای جسمی، روانی و اجتماعی سایر رفتارهای پرخطر مانند سوء مصرف مواد، خشونت و ایدز را نیز به حساب آوریم، آسیبهای وارده چند برابر میشود. هر چند که هیچ یک از اقشار جامعه از عواقب رفتارهای تهدید کننده سلامت در امان نیستند اما بعضی از گروه های اجتماعی از جمله نوجوانان درمعرض خطر بیشتری قرار دارند. بطوری که بسیاری از قربانیان رفتارهای پرخطر در آینده از میان نوجوانان امروزی خواهند بود. بسیاری از نوجوانان در مقابله با دشواریها و بحران در دوره نوجوانی دست به رفتارهایی میزنند که سلامت حال و آینده آنها را مورد تهدید قرار میدهد. مصرف مواد، خشونت و رفتارهای جنسی ناایمن، عوامل بسیاری از موارد مرگ و میر در سنین نوجوانی و اوایل بزرگسالی را تشکیل می دهند(لیندبرگ ، باگست و ویلیامز[۵]،۲۰۰۰). درحالی که بزرگسالان ، بیشتر از بیماریهایی چون سرطان، نارسائیهای قلبی-عروقی و دیابت آسیب میپذیرند(اوزر[۶]و همکاران،۲۰۰۳). بر اساس آمارهای پیش بینی شده توسط بانک جهانی در رابطه با شاخصهای توسعه جهانی در سال ۲۰۰۵ حدود ۸.۵ میلیون نفر جمعیت کشورمان را نوجوانان ۱۴ تا ۱۸ ساله تشکیل داده اند که این میزان معادل ۱۲.۵ درصد جمعیت کشور بوده است.(سازمان ملی جوانان ،۱۳۸۱).
علی رغم تلاش بسیاری که در دو دهه اخیر در جهت افزایش آگاهی عمومی نسبت به مضرات و خطرات رفتارهای پرخطر صورت گرفته است همچنان با افزایش روز افزون این رفتارها به ویژه در میان جوانان و نوجوانان روبرو هستیم . مطالعات نشان داده‌اند که اغلب رفتارهای پرخطر از جمله مصرف سیگار، الکل، مواد مخدر و رفتارهای جنسی نا ایمن در سنین قبل از ۱۸ سالگی آغاز می شود(برگمن و اسکات[۷]،۲۰۰۱).
توجه به رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان و تلاش در جهت شناخت و پیشگیری آنها از اواخر دهه ۱۹۸۰ از ایالات متحده آغاز شد و گسترش روز افزونی در میان سایر جوامع داشته است.از سال ۱۹۹۱ ایالات متحده یک برنامه ملی مدرسه مدار تحت عنوان” سیستم نظارت بر رفتارهای پرخطر جوانان[۸]” را طراحی و به اجرا گذارده. که ارزیابی ۹ مقوله از رفتارهای پرخطر در نوجوانان- شامل خشونت، خودکشی، بی ملاحظگی در رانندگی، مصرف دخانیات، الکل و مواد، رفتارهای پرخطر جنسی که احتمال ابتلاء به ایدز یا بیماری های مقاربتی را داشته باشند، رفتارهای تغذیه ای نا سالم و عدم انجام فعالیت های بدنی و ورزشی را در بر می گیرد.در ایران نیز مدتی است که توجه به رفتارهای پرخطر در نوجوانان و راه های مقابله با آنها آغاز شده است.
دلایل رفتارهای خطرجویی متفاوت است از جمله انگیزه های هیجانخواهی، ترسهای بیکفایتی، نیاز به تحکیم هویت مردانه و انگیزه های گروهی نظیر فشار همسالان. این رفتار ممکن است بازتاب تخیلات همه توانی برخی از نوجوانان نیز باشدکه خود را در مقابل صدمات وجراحات آسیب ناپذیر تصور می کنند(پورافکاری ، ۱۳۸۳).
گروهی از محققان نیز، بر نقش محوری طرحواره های شناختی، در حفظ و ثبات رفتار پرخطر و پرخاشگرانه در زمان و موقعیت های گوناگون تأکید داشته اند.(ارون و هیوسمان[۹]،۱۹۹۱؛ هیوسمان،۱۹۸۸)در این خصوص، کریکو دودیج[۱۰](۱۹۹۴) با ارائه مدل پردازش اطلاعات اجتماعی، نقش ساختارهای ذهنی، به ویژه طرحوارههای شناختی را درتنظیم رفتارهای پرخطر و پرخاشگرانه مهم تلقی کردهاند.هیوسمان (۱۹۸۸) نیز معتقد است که رفتار پرخاشگرانه به علت درونی شدن تعداد زیادی از طرحواره های پرخاشگر، در ساختار ذهن فرد، بروز می کند.
طرحواره های ناسازگار اولیه اساسا مضامین نا آشکار و ناهوشیارند که توسط افراد حفظ میشوند. این طرحواره ها به عنوان الگویی برای پردازش تجارب به کار می روند و در نتیجه در سرتاسر زندگی گسترش می یابند و رفتارها، افکار، احساسات و روابط بین شخصی را تعیین می کنند. طرحواره های ناسازگار اولیه غالبا ناکارآمد و پایدارند. فرض بر این است که طرحواره ها به صورت مستقیم و غیر مستقیم باعث بروز مشکلات و ناراحتی هایی نظیر: افسردگی، تنهایی یا روابط مخرب دیگر می شوند(یانگ، ۲۰۰۸).
طرحواره های ناسازگار به عنوان زیرساخت های شناختی منجر به تشکیل باورهای غیرمنطقی می شوند. طرحوارهها دارای مؤلفه های شناختی، عاطفی و رفتاری هستند . هنگامی که طرحوارههای ناسازگار اولیه فعال میشوند سطوحی از هیجان منتشر میشود و مستقیم یا غیرمستقیم منجر به اشکال مختلفی از آشفتگیهای روان شناختی نظیر افسردگی، اضطراب، عدم توانایی شغلی، سوء مصرف مواد، تعارضات بین فردی و مانند آن میشود با توجه به مطالب فوق پژوهش حاضر در نظر دارد به خاطر گستردگی و ارتباط نزدیکی که بین طرحواره های ناسازگار اولیه و رفتارهای پرخطر وجود دارد به طور جامع این دو متغیر را در رابطه با هم مورد بررسی قرار دهد.و اهمیتی که این مؤلفه در ظهور رفتارهای پرخطر دانش آموزان دارد را به نوعی تبیین نماید. لذا سوال اصلی این است که آیا بین طرحوارههای ناسازگار اولیه و رفتارهای پرخطر در دانش آموزان مقطع متوسطه رابطه ای وجود دارد یا خیر؟
علی رغم تلاش بسیاری که در دو دهه اخیر در جهت افزایش آگاهی عمومی نسبت به مضرات و خطرات رفتارهای پر خطر صورت گرفته است همچنان با افزایش روز افزون این رفتارها به ویژه در میان جوانان و نوجوانان روبرو هستیم. مطالعات نشان داده اند که اغلب رفتارهای پرخطرازجمله مصرف سیگار، الکل، موادمخدرو رفتارهای جنسی ناایمن درسنین قبل از ۱۸سالگی آغازمی شوند. (برگمن و اسکات،۲۰۰۱). دردهه های اخیر روان شناسان دربررسی اختلالات و آسیب ها دریافته اند که این اختــــلالات در ناتوانی برخی افراد درتحلیل های خود وموقعیت خود ریشه دارند. بنابراین با توجه به تغییرات و پیچیدگی های روز افزون جامعه و گسترش روابط اجتماعی ، آماده سازی افراد به خصوص نسل جوان جهت رویارویی با موقعیت های دشوار امری ضروری به نظر می رسد. (طارمیان،ماهجویی و فتحی، ۱۳۸۷)
از آنجا که رفتارهای پرخطر می تواند به میزان قابل توجهی تحت تاثیر زندگی جوانان و کسانی که در اطراف آنها، ضروری است که والدین، مربیان و سایر بزرگسالان نگران از شیوع این رفتارها، از عواملی که احتمال بروز آنها را افزایش دهد، و آنچه که می تواند منجر به کاهش و یا جلوگیری از این خطرات بکند آگاه شوند.(سونگ ، گلانتز و هالپرن-فلشر[۱۱]، ۲۰۰۹).
از طرفی با توجه به این مسأله که امروزه شیوع رفتارهای پرخطر جوانان به یکی از مهم ترین و گسترده ترین دل نگرانی های جوامع بشری تبدیل شده است و به رغم فعالیت های گذشته، رفتارهای پرخطر در سطح جهان دارای رشد تصاعدی بوده است لذا با توجه به این شرایط باید جاه طلبی های جوانان را درک نموده و به خلق فرصت هایی برای جوانان پرداخته شود . از آنجا که جوانان بزرگ ترین سرمایه ها و پویاترین نیروهای هر جامعه در مسیر سازندگی و رسیدن به رشد و بالندگی آن جامعه می باشند تا جایی که می توان میزان موفقیت هر جامعه ای در گذر از عقب ماندگی و صعود به قله رفیع توسعه یافتگی را از روی میزان مشارکت نسل جوان آن جامعه در عرصه های مختلف سازندگی پیش بینی نمود، لذا شناخت هرچه بیشتر جوانان و آشناشدن با ویژگی های طرحواره ای آنان می تواند زمینه ساز رشد آن جامعه باشد.لذا در این پژوهش سعی بر آن است نقش طرحواره های ناسازگار اولیه بر رفتارهای پرخطر مورد بررسی قرار گیرد.
این پژوهش ابتدا میزان رفتارهای پرخطر در بین دانشآموز و همچنین وضعیت طرحواره های ناسازگار اولیه آنها را مورد مطالعه قرار داده و سپس با در دست داشتن این اطلاعات به کشف روابط موجود میان این دو مقوله و چگونگی پیش بینی رفتارهای پر خطر دانشآموز براساس طرحواره های ناسازگار اولیه در آنها پرداخته می شود.
[۱] Stoiber & Good
[۲] Krcmar & Greene
[۳] nidroo
[۴] Slusky
[۵] Lindberg , Boggest , Williams
[۶] Ozer
[۷] Bergman & scott
[۸] Youth Risk Behavior Surveillance System (YRBSS)
[۹] Eron & huresman
[۱۰] Crick & Dodge
[۱۱] Song, Glantz, Halpern-Felsher
تعداد صفحه : ۱۴۰
قیمت : ۱۴۷۰۰تومان
فهرست مطالب
چکیده ۱
فصل اول: مقدمه پژوهش ۲
بیان مسأله ۲
ضرورت و اهمیت پژوهش ۵
اهداف پژوهش ۵
فرضیه های پژوهش ۵
تعاریف نظری و عملی متغیرها ۶
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش ۸
حوادث ترافیکی ۸
آسیبهای ناشی از حوادث ترافیکی ۸
مرگ ها، جراحت‌ها و ناتوانی های ناشی از حوادث ترافیکی: ۸
مقایسه سیمای حوادث ترافیکی در سال‌های ۱۹۹۰، ۲۰۰۲ و ۲۰۲۰: ۹
توزیع منطقه ای مرگ و میرهای ناشی از حوادث ترافیکی: ۹
وضعیت اجتماعی، اقتصادی و موقعیت در مصدومین حوادث ترافیکی: ۱۰
عوارض اقتصادی و اجتماعی ناشی از حوادث ترافیکی: ۱۰
عوارض بهداشتی و درمانی ناشی از حوادث ترافیکی ۱۱
عوارض اجتماعی و روانی ناشی از حوادث ترافیکی ۱۱
پیش بینی مرگ و میرهای ناشی از حوادث ترافیکی ۱۲
مقایسه مرگ و میرهای ناشی از حوادث ترافیکی بین ایران با جهان ۱۲
مرگ و میرهای ناشی از حوادث ترافیکی در ایران ۱۳
عوامل مؤثر بر بروز تصادفات ترافیکی ۱۳
نقش عوامل انسانی در بروز تصادفات ۱۳
عوامل مؤثر در بروز رفتارهای پرخطر ترافیکی ۱۵
متغیرهای جمعیت شناسی ۱۵
جنسیت ۱۵
سن ۱۵
تجربه رانندگی ۱۶
ویژگی های شخصیتی ۱۷
تنیدگی (استرس) ۱۷
هیجان خواهی ۱۷
تکانشگری ۱۸
نابهنجاری ۱۸
مکان کنترل ۱۹
کنش های اجرایی ۱۹
تبیین های نظری برای رفتار خطرناک هنگام رانندگی ۲۱
جبران ریسک و نظریهی تعادل حیاتی خطر وایلد ۲۱
چگونه مردم می توانند درباره خطرات بخوبی قضاوت کنند؟ ۲۱
رانندگان بازخورد کمتری درباره خطرات رانندگی دریافت می کنند. ۲۲
ادراک دقیق خطر از نظر روانشناختی، غیر ممکن است. ۲۲
تصمیم گیری انسان، غیرمنطقی و مستعد سوگیری است. ۲۲
اکثر رانندگان، توانایی خود را بیش تر برآورد می کنند ۲۳
چرا رانندگان پرخطر، جبران ریسک را نشان نمی دهند؟ ۲۴
نتایجی درباره نظریه ی RHT وایلد ۲۵
کارکردهای سودمندی سرعت منحرف شده ۲۶
نظریه ی ریسک- صفر سامالا ۲۶
تفاوت های فردی و رانندگی پرخطر ۲۷
تفاوت های فردی در مهارت ۲۷
انواع متفاوت خطرپذیری ۲۷
متغیرهای شخصیتی و ریسک پذیری ۲۸
هیجان جویی ۲۸
خشم و پرخاشگری در رانندگی ۲۹
منبع کنترل ۳۱
نتیجه گیری نقش عوامل شخصیتی در حوادث ۳۲
یک مدل تعاملی از رفتار خطرناک ۳۲
نتایجی درباره نظریه سامالا ۳۲
سبک زندگی و رفتار رانندگی ۳۳
سایر نظریه‌ها ۳۴
نظریه نیازها ۳۴
دیدگاه کنش اجتماعی ۳۴
دیدگاه کنترل اجتماعی ۳۴
تئوری رفتار برنامه ریزی شده و تئوری عمل منطقی در تحقیقات علوم بهداشتی: ۳۵
زمینه های تاریخی و نظری تئوری رفتار برنامه ریزی شده: ۳۵
اساس تئوریک رفتار برنامه‌ریزی شده: ۳۶
تئوری انتظار-ارزش ۳۶
تئوری عمل منطقی یا استدلالی ۳۸
تئوری رفتار برنامه ریزی شده: ۳۸
محدودیت‌های تئوری عمل منطقی، رفتار برنامه‌ریزی شده: این محدودیت‌ها عبارتند از: ۳۹
اجزای تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده توسعه یافته ۳۹
گرایش و نگرش نسبت به رفتار(Attitude): 39
هنجارهای انتزاعی یا فشارهای اجتماعی(Subjective Norms): 40
کنترل رفتارهای درک شده: ۴۱
قصد رفتاری: ۴۲
رفتار: ۴۳
درک رفتاری دیگران: ۴۴
باورهای ویژه در باب سلامت ۴۴
آموزش در حوزه های مختلف رفتار رانندگی ۴۶
تاثیر کیفر محرومیت از رانندگی بر پیشگیری از جرایم رانندگی ۴۷
یافته‌های پژوهشی در خصوص موضوع ۵۰
یافته های موجود در ایران: ۵۰
یافته های موجود در خارج از ایران: ۵۵
جمع بندی ۵۷
فصل سوم: روش پژوهش ۶۰
طرح پژوهش ۶۰
جامعه و نمونه آماری، روش نمونه گیری و تعیین حجم نمونه ۶۰
ابزارهای پژوهش ۶۱
پرسشنامه رفتار رانندگی منچستر (MDBQ) 61
پرسشنامه نگرش نسبت به رعایت/ عدم رعایت سرعت و سبقت در رانندگی ۶۲
پرسشنامه درک خطرات ترافیکی ۶۳
روش اجرای پژوهش ۶۳
برنامه آموزش: ۶۴
روش تجزیه و تحلیل دادها ۶۶
فصل چهارم: یافته‌های پژوهش ۶۷
مقدمه ۶۷
بررسی توصیفی مطالعه اول ۶۷
مشخصات جمعیت شناختی شرکت کنندگان ۶۷
بررسی توصیفی مطالعه دوم: ۷۳
بررسی استنباطی فرضیه ها ۷۴
بررسی مفروضه های تحلیل کوواریانس ۷۴
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری ۷۹
نتیجه گیری ۸۶
محدودیت‌های پژوهش ۸۸
پیشنهادات ۸۹
منــابع ۹۰
منابع فارسی ۹۰
منابع لاتین ۹۲
پیوست‌ها ۱۰۵
چکیده
عوامل بروز تصادفات ترافیکی به سه دسته عوامل محیطی، عوامل فنی و عوامل انسانی تقسیم میشوند. پژوهش‌های روانشناسی عموماً بر عوامل انسانی به عنوان عامل اصلی در شکل گیری تصادفات رانندگی متمرکز می شوند. هدف از پژوهش حاضر، مقایسه رفتارهای پرخطر رانندگی، درک خطرات ترافیکی و نگرش نسبت به رعایت سرعت و سبقت مجاز بر اساس الگوی نظریه رفتار برنامه دار در رانندگان مبتدی و باتجربه و بررسی اثربخشی آموزش بر درک خطر، نگرش و رفتارهای پرخطر مبتدیان بود. مطالعه در هدف اول توصیفی از نوع علّی ـ مقایسه‌ای و در هدف دوم شبه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل بود. نمونه آماری پژوهش حاضر ۱۰۰ نفر از دانشجویان و کارمندان دانشگاه فردوسی برای مطالعه اول بودند. از میان راننده های مبتدی ۲۰ نفر به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل برای مطالعه دوم قرار داده شدند. رفتارهای پرخطر رانندگی با بهره گرفتن از پرسشنامه رفتار رانندگی منچستر و درک خطرات ترافیکی با بهره گرفتن از پرسشنامه درک خطرات ترافیکی راندوم مورد بررسی قرار گرفت. برای سنجش نگرش نسبت به رعایت سرعت و سبقت مجاز در رانندگی از پرسشنامه محقق ساخته بر اساس الگوی نظریه رفتار برنامه دار که مولفه های نگرش، قصد، کنترل رفتاری ادراک شده، هنجارهای ذهنی، توصیفی و اخلاقی را مورد اندازه گیری قرار می داد، استفاده شد. همچنین یک برنامه آموزشی ۵ جلسهای به گروه آزمایش ارائه شد و رفتار پرخطر رانندگی، نگرش و درک خطرات ترافیکی دو گروه آزمایش و کنترل در دو مرحله پیش و پسآزمون سنجیده شد. نتایج مطالعه اول نشان داد که درک خطرات ترافیکی رانندگان مبتدی کمتر از باتجربه ها است. همچنین رانندگان باتجربه نگرش مثبت‌تری نسبت به رعایت سرعت و سبقت مجاز در رانندگی نسبت به مبتدیان داشتند. در رفتارهای پرخطر رانندگی بین مبتدیان و باتجربهها تفاوتی دیده نشد. نتایج مطالعه دوم نشان داد که آموزش به رانندگان مبتدی نسبت به گروه کنترل منجر به افزایش درک خطر شد. همچنین، انگیزه، هنجارهای ذهنی و ادراک کنترل رفتاری آنها را نسبت به رعایت قوانین سرعت و سبقت بیشتر کرد. بعد از ارائه آموزش تفاوت دو گروه آزمایش و کنترل در رفتارهای پرخطر رانندگی معنادار بود. برای نتیجه گیری، رانندگان مبتدی نسبت به باتجربهها از درک خطر پایین تر و نگرش منفیتر برخوردار بودند. از طریق آموزش می‌توان درک خطر رانندگان مبتدی را افزایش داد، انگیزه، هنجارهای ذهنی و ادراک کنترل رفتاری آنها را نسبت به رعایت قوانین سرعت و سبقت بیشتر کرد و میزان ارتکاب به رفتارهای پرخطر رانندگی را کاهش داد.
کلید واژه‌ها: رفتارهای پرخطر رانندگی، درک خطرات ترافیکی، نگرش، رانندگان، مبتدی، باتجربه، آموزش
فصل اول: مقدمه پژوهش
بیان مسأله
تقریباً بیش از یک قرن است که علم روانشناسی به گونه ای توسعه یافته که همه ابعاد زندگی انسان را در بر میگیرد و با مطالعه‌ی علمی رفتار انسان در حوزههای مختلف نقش بسزایی در ارتقاء فرهنگ جوامع داشته است. یکی از حوزههای رفتاری که تقریباً در اواخر قرن گذشته مورد توجه روانشناسان قرار گرفته، رفتارهای ترافیکی بوده است. گیبسون و کروکز (۱۹۳۸، نقل از گروگر، ۲۰۰۲) دو روانشناس مشهور اشاره می کنند که “در اوایل ظهور زندگی ماشینی از میان همه‌ی مهارت‌هایی که زندگی متمدن از انسان طلب می‌کند رانندگی اتومبیل یکی از مهمترین هاست، حداقل به این دلیل که خطا در آن بزرگترین تهدید زندگی اوست”.
مطالعات در کشورهای توسعه یافته نشانگر این امر است که عامل انسانی در ۹۵% تصادفات خیابانی نقش دارند، بنابراین تصادفات خیابانی بیشتر نتیجه‌ی عملکرد بد رانندگان است و نه نقص فنی وسایل نقلیه (روسنبلوم و والتز[۱]، ۲۰۱۰)، اگر چه بخش عمده ای از رفتار خطرزای رانندگان غیر عمدی است. در ایران نقش عوامل انسانی در تصادفات جاده‌ی بین ۹۰-۹۵% گزارش شده است (آیتی، ۱۳۷۱). خراسانی زواره، محمدی، لافلام و نقوی (۲۰۰۸) در مطالعات خود نرخ مرگ ناشی از حوادث ترافیکی در ایران را ۳۴۱ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر تخمین زده اند. بنابراین عملکرد ایمن و شایسته در رانندگی یک مهارت ضروری در زندگی اجتماعی مدرن است، از این رو درک عوامل مرتبط با رفتار رانندگی مناسب به افزایش عملکرد بهینه در رانندگان منجر می شود.
هرچند ماشین برای نسل بشر آسودگی به ارمغان آورده است؛ هم زمان سوانح آن برای بشر مرگ آفرین بوده است. ایران از این نظر دارای یک وضعیت بحرانی است زیرا به طور استثنایی رتبه اول سرانه مرگ در جاده‌ها را داراست. رتبه اولی که هیچگاه کاهش نیافته است. با این حال در جوامع دیگر نیز سوانح خسارت آفرین است. تحقیقات نشان میدهد که تنها در آمریکا خسارات ناشی از تصادفات رانندگی برابر ۶/۲۳۰ میلیون دلار است. بیشتر پژوهش‌ها معتقدند که این سوانح رانندگی، رویدادهایی هستند که بر اثر عملکرد نادرست انسانی و رفتارهای مخاطره آمیز آنان ایجاد میشوند. به همین دلیل در طول سال ها، تعیین رفتار مخاطره آمیز مرکز توجه روانشناسان بوده است و آنها متغیرهای مختلفی از آن جمله متغیرهای جمعیت شناختی را مورد بررسی قرار دادند و یافته‌های گوناگونی بدست آوردند. به عنوان مثال فتچنهاور و رود در بررسی خود به این نتیجه رسیدند که مردان به خاطر نگرش مثبت به خطر کردن، بیش از زنان رفتار مخاطره آمیز انجام می‌دهند. اما هیچ کدام از آن یافته ها آنچنان که باید راهگشا نبود. بعدها این پژوهشگران مرکز توجه خود را به سوی تعیین ویژگی‌های شخصیتی که منجر به رفتار مخاطره آمیز میگردد؛ تغییر داده‌اند. از مهمترین این ویژگی‌های تاثیرگذار در سوانح اضطراب، پرخاشگری، تکانش پذیری، مسئولیت ناپذیری و هیجان طلبی است (عریضی، براتی، ۱۳۹۰).
سوانح رانندگی هر ساله جان میلیونها نفر را در سراسر جهان میگیرد و خانواده‌های بسیاری را عزادار، درمانده و یا معلول می‌کند. در کشور ما، سالانه حدود ۲۲۵۰۰ نفر در اثر حوادث مرگبار رانندگی جان خود را از دست می‌دهند و حدود بیش از ۲۰۰۰۰۰ نفر مجروح و یا معلول شده و راهی بیمارستان‌ها میگردند. این آمار تکان دهنده جانی و مالی همواره باعث نگرانی است و باید در جهت کاهش آن اقدامات موثری انجام گیرد (شفیع آبادی، اکبری و اسماعیلی، ۱۳۸۹). سه عامل (جاده، وسیله نقلیه و انسان) در بروز سوانح موثرند ولی عامل انسانی مهمترین نقش را ایفا می‌کند. در این زمینه متغیرهایی چون توجه، ادراک، خستگی، داروها، سن و. نقش تعیین کننده ای دارند.بررسی و شناسایی این عوامل می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از سوانح رانندگی داشته باشد.
لازم به تذکر است دو عامل مهم دیگر یعنی ایمن سازی جاده‌ها و به روز کردن تجهیزات وسایط نقلیه برای کاهش سوانح رانندگی هیچگاه نباید مورد غفلت قرار گیرد و مسئولین ذیربط برای نجات جان و مال انسانها باید در جهت تأمین امکانات ضروری در این زمینه ها نهایت تلاش را داشته باشند. امیدواریم مطالب این پژوهش بتواند در زمینه نقش عامل انسانی در کاهش سوانح رانندگی برای رانندگان عزیز، برنامه ریزان امور رفت و آمد و مسئولان ذیربط مفید واقع شود.
تحقیقات نشان داده‌اند که یکی از مهمترین عوامل انسانی که در ایجاد تصادفات نقش دارند شامل رفتارهای پرخطر رانندگی[۲] (منستید[۳] و همکاران،۱۹۹۰، به نقل از هاشمی،۱۳۹۰) است. رفتارهای پرخطر رانندگی شامل مجموعه رفتارهای غلط در رانندگی میباشد و ارتباط آن با جنسیت (رسنبلام و ولف[۴]، ۲۰۰۲)، سن (کانستانیو[۵] و همکاران، ۲۰۱۱)، عدم تجربه (لوی[۶]، ۱۹۹۰)، استرس (دونووان[۷] و همکاران، ۱۹۸۳)، مصرف الکل، پرخاشگری یا افسردگی (سیمون و کاربت[۸]، ۱۹۹۶)، تکانشگری و هیجان خواهی (آسلی، مک گورین و مک نئال، ۲۰۰۳)، کاهش توانائی شناختی (آدریان و راسکل[۹]، ۲۰۱۱) تایید شده است. در رابطه با رفتارهای پر خطر در ترافیک مردان بیش از زنان رفتارهای پر خطر رانندگی نشان می دهند و گرایش بیشتری نسبت به تخلفات رانندگی دارند در حالیکه زنان نسبت به مردان لغزش‌های رانندگی بیشتری را گزارش می کنند (راهودس و پیویک[۱۰]، ۲۰۱۰). تجربه رانندگی بطور منفی با رفتارهای رانندگی ایمن مرتبط است. بنابراین سال‌های اولیه رانندگی با میزان بالاتر تصادفات همراه است. تحلیل تصادفات اغلب نشان میدهد که خطر تصادف رانندگان جوانتر به خصوص فورأ بعد از گرفتن گواهینامه بالاتر است. رانندگان مبتدی، مهارتهای ضعیف‌تری برای کنترل وسایل نقلیه دارند و کمبود مهارت های ادراکی و شناختی مورد نیاز برای رانندگان ایمن عامل دیگری است که رانندگی پرخطر را در رانندگان مبتدی و به خصوص در رانندگان جوان موجب می شود (هاشمی،۱۳۹۰).
از عوامل دیگری که بر رفتارهای پرخطر رانندگی اثر می گذارند نابهنجاری، سرپیچی از قوانین و مولفههای انگیزشی و اجتماعی است (ریسن[۱۱]، ۱۹۹۰ نقل از هاشمی، ۱۳۹۰). نابهنجاری یعنی انحراف از هنجارهای اجتماعی، افرادی که نمره بالاتر در نابهنجاری می گیرند، به احتمال بیشتری در رفتارهای پرخطر رانندگی و تصادف درگیر میشوند (اولتدال و راندمو[۱۲]، ۲۰۰۵). انگیزش یکی از موضوعات مهم در تخلفات رانندگی است. این که چه عاملی رانندگان را برای مرتکب شدن به این رفتارها بر می‌انگیزد که خودشان و دیگران را در مرکز خطر قرار می‌دهند (فوروارد[۱۳]، ۲۰۰۹). مطالعات نشان داده اند که یکی از عوامل فردی تاثیرگذار در تولید گره های ترافیکی عامل انگیزش و نگرش است.
هربرت اسپنسر[۱۴] (۱۸۶۲) نگرش را یک اصطلاح در روانشناسی اجتماعی در تلاش برای درک رفتار انسان معرفی کرد (به نقل از هاشمی،۱۳۹۰). دو الگوی اصلی در این زمینه الگوی نظریه عمل استدلالی[۱۵] (فیشبین و آیزن[۱۶]، ۱۹۵۷) و نظریه رفتار برنامه دار (آیزن، ۱۹۸۸) میباشد (به نقل از آرمیتیج و کنانر[۱۷]، ۲۰۰۱). نظریه رفتار برنامه دار شکل گسترده نظریه عمل استدلالی است.در طول دو دهه گذشته، نظریه رفتار برنامه دار به طور وسیعی برای مطالعات رفتار انسان،به خصوص در پیش بینی قصد افراد برای انجام رفتاری و درک رفتار اجتماعی به کار برده شده است (هاشمی،۱۳۹۰). بر طبق نظریه عمل استدلالی، اگر مردم رفتاری را مثبت ارزیابی کنند (نگرش) و اگر آنها فکر کنند که رفتارشان از نظر دیگران پسندیده است (هنجارهای ذهنی) و قصد بالایی برای انجام رفتار داشته باشند (انگیزش)، آن رفتار به احتمال خیلی زیاد انجام میشود.از نظر آیزن،این الگو تنها برای پیش بینی رفتارهایی است که تحت کنترل فرد است. به همین دلیل آیزن (۱۹۸۵) یک الگوی گسترده‌تری از آن را پیشنهاد کرد که عامل دیگری تحت عنوان کنترل رفتاری ادراک شده را در بر میگیرد و هر دو نوع رفتارهای ارادی و غیرارادی را شامل میشود (فوروارد، ۲۰۰۶). نظریه رفتار برنامه دار یک ساختاری از باورهای خودکارآمدی یا کنترل رفتاری ادراک شده را در یک چارچوب عمومی تر از ارتباط بین باورها، نگرش ها، قصدها و رفتار قرار می دهند (آیزن،۱۹۹۱).
عامل دیگر که در بروز رفتارهای پرخطر ترافیکی تصادفات و معضلات ترافیکی نقش دارند می‌توان به توانایی افراد در درک خطر اشاره کرد. توانایی درک خطر یک مهارت شناختی است و به طور کلی تحول آن وابسته به تحول شناخت است. اهمیت و ظرفیت شناختی و توانایی بازداری توجه از انحراف به عامل های نامربوط و حواس پرت کننده برای رشد مهارت درک خطر افراد در مطالعات طبیبی و ففر[۱۸] (۲۰۰۳ ،۲۰۰۷) مورد تایید قرار گرفت. درک خطرات اشاره به توانایی راننده به درک و بازشناسی خطر در حال ظهور در خیابان دارد که راننده را مجبور می کند سرعت یا جهت حرکتش را تغییر دهد. توانایی درک خطر مستلزم توانایی، وارسی و درک موقعیت بالقوه خطرناک در لحظه و توانایی پیش بینی ترافیکی است؛ اینکه چگونه موقعیت ترافیکی تغییر می‌یابد (مسون، ۲۰۰۳). در ابتدای یادگیری رانندگی در افراد مبتدی نسبت به باتجربهها از لحاظ توانایی در درک خطر ضعیف هستند، درک خطر را می توان آموزش داد و به طور معکوسی با میزان تصادف در ارتباط است.
با توجه به نتایج تحقیقات که تجربه، توانایی درک خطر و نگرش نسبت به رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی بر بروز رفتارهای پرخطر ترافیکی اثر می‌گذارد دو سوال در پژوهش حاضر مطرح شد؟ سوال اول: آیا رفتارهای پرخطر ترافیکی، درک خطرات ترافیکی و نگرش در دو گروه رانندگان مبتدی و باتجربه متفاوت است؟ سوال دوم پژوهش: آیا آموزش موجب افزایش درک خطر، بهبود نگرش به رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی و کاهش میزان رفتار پرخطر ترافیکی در رانندگان مبتدی می شود؟
ضرورت و اهمیت پژوهش
تصادفات ترافیکی یکی از معضلاتی است که اکثر کشورهای دنیا بدان گرفتارند و هر ساله میزان زیادی از مرگ و میرها به علت این تصادفات ایجاد می شود و گاه اثرات جبران ناپذیری را به بار می آورد. این در حالی است که بسیاری از این معضلات با آموزش و ایجاد نگرش صحیح در افراد نسبت به پدیده ی رانندگی را می توان کاهش داد. یکی از گروه‌هایی که وظیفه‌ی خطیر این آموزش و سبب شناسی آن را بر عهده دارند روانشناسان هستند.
اضطراب مسافرت، افسردگی، اضطراب کلی، اختلالات خواب، ترس مرتبط با تصادف، عصبانیت و رفتارهای پرخاشگرانه هیجانی از پیامدهای گزارش شده در افراد بعد از تصادفات ترافیکی می باشد (الیس و همکاران[۱۹]، ۱۹۹۸). آسیبهای ترافیکی نه تنها بر فرد آسیب دیده بلکه بر خانواده او نیز اثرات فیزیکی و روانشناختی به همراه دارد (اورشن و همکاران، ۲۰۰۹). در پژوهش بریانت و همکاران[۲۰](۲۰۰۴) مشاهده شد که نشانه‌های اختلال استرس پس از سانحه در ۸۴ درصد مادران و افزایش سطح برانگیختگی به همراه تجربه دوباره سانحه در ۸۱ درصد از موارد وجود داشت. سه چهارم مادران احساس ترس شدیدی را تجربه می‌کردند و نیمی از آنها میترسند که کودکانشان ممکن است شدیداً آسیب دیده باشند و یا کشته شده باشند.
بنابراین بررسی این که چه عوامل انسانی بر بروز رفتارهای پرخطر رانندگی و احتمالاً تصادف تاثیر گذارند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. همچنین، در ایران خلاء تحقیقاتی در زمینه مقایسه ادراک خطر، رفتار پرخطر رانندگی و نگرش در افراد مبتدی و باتجربه و ارائه آموزشهای مبتنی بر رویکردهای روانشناختی به رانندگان مبتدی وجود دارد.
اهداف پژوهش
هدف کلی:
ارزیابی رفتارهای پرخطر ترافیکی، توانایی درک خطرات ترافیکی و نگرش در دو گروه رانندگان مبتدی و با تجربه و بررسی اثربخشی آموزشی بر درک خطر، نگرش و رفتارهای پر خطر ترافیکی رانندگان مبتدی.
فرضیه های پژوهش
میزان رفتارهای پرخطر رانندگی در رانندگان مبتدی و باتجربه بطور معناداری متفاوت است.
میزان درک خطرات رانندگی در رانندگان مبتدی بطور معناداری کمتر از رانندگان باتجربه است.
میزان نگرش مثبت به رعایت قوانین رانندگی در رانندگان مبتدی نسبت به باتجربه بطور معناداری کمتر است.
میزان رفتار پرخطر ترافیکی در گروه آزمایش پس از ارائه آموزش نسبت به گروه کنترل بطور معناداری کمتر است.
میزان درک خطرات ترافیکی در گروه آزمایش پس از ارائه آموزش نسبت به گروه کنترل بطور معناداری بیشتر است.
میزان نگرش مثبت در گروه آزمایش پس از ارائه آموزش نسبت به گروه کنترل بطور معناداری بیشتر است.
تعاریف نظری و عملی متغیرها
تعاریف نظری
درک خطر: درک خطر قضاوت ذهنی است که فرد در مورد ویژگی‌ها و شدت یک خطر انجام میدهد (هورسویل[۲۱] و مککنا[۲۲]، ۱۹۹۹).
نگرش: یک گرایش روانشناسی میباشد که بوسیله ارزیابی یک رفتار ویژه با درجه‌ای از طرفداری کردن یا طرفداری نکردن مشخص میشود. شامل مولفه های زیر می شود (آیزن، ۱۹۹۱، ۱۹۸۸).
عقاید رفتاری: نتایج درک شده از یک رفتار می باشد.
ارزیابی نتایج: ارزیابی نتایج درک شده از یک رفتار می باشد.
هنجارهای انتزاعی: فشار اجتماعی درک شده برای انجام دادن یا ندادن یک رفتار مشخص می باشد.
عقاید هنجاری: درک ترجیهات اشخاصی می باشد که برای فرد مهم هستند مبنی بر اینکه آیا شخص باید رفتار مورد نظر را انجام دهد.
انگیزه برای تطابق: اندازه ای که یک فرد احساس می کند تمایل دارد تا رفتارش را با انواع مختلف فشار اجتماعی تطبیق کند.
کنترل رفتاری درک شده: درک درباره اینکه چقدر انجام دادن یک رفتار آسان یا مشکل می باشد.
عقاید کنترلی: عقیده درباره اینکه احتمال دارد که شخص منابع و فرصتهایی در اختیار داشته باشد
که به نظر می رسد برای انجام دادن آن رفتار لازم می باشد.
قصد: انگیزه شخص در حسی از برنامه آگاهانه اش می باشد که کوشش می کند تا یک رفتار را انجام دهد.
رفتار: یک عمل که در یک زمان بخصوصی انجام می شود و در اصطلاحاتی از خود عمل، زمینه و هدف توصیف می شود.
رفتارهای پرخطر: به مجموعه رفتارهای منفی در رانندگی که شامل رفتارهای پرخاشگرانه[۲۳]، تخلفات[۲۴]، لغزش‌ها[۲۵] و خطاها[۲۶]ست، رفتارهای پر خطر رانندگی گفته می شود (ریزن و همکاران، ۱۹۹۰).
راننده مبتدی و باتجربه: راننده کسی است که دارای حداقل سن ۱۸ سال تمام باشد. گواهی نامه رانندگی به کسانی داده می شود که دارای گواهی سلامت جسمی و روانی از مراجع صلاحیت دار پزشکی، قبولی در آزمونهای آیین نامه و مهارت عملی رانندگی با وسیله نقلیه مربوط باشد، این نوع گواهینامه برای درخواست کنندگان در اولین مرحله با اعتبار موقت یک ساله صادر می شود و در مدت یاد شده دارنده آن مکلف به رعایت محدودیت ها و شرایط ویژه ای می باشد که در صورت رعایت آنها و رعایت مقررات آیین نامه راهنمایی و رانندگی تا ۵ سال تمدید خواهد شد که به این دسته از رانندگان مبتدی می گویند، و پس از تمدید مجدد آن و تبدیل به گواهینامه ۱۰ساله راننده باتجربه تلقی می گردند. شرایط و ضوابط مربوط به رانندگی با گواهی نامه موقت و نحوه تبدیل آن، به موجب دستورالعملی است که به پیشنهاد راهنمایی و رانندگی و تصویب وزیر کشور، مشخص و اعلام می گردد (سواری، ۱۳۸۴).
برنامه آموزشی کوتاه مدت مبتنی بر تئوری رفتار برنامهدار: این روش آموزشی بر اساس مطالعات انجام شده در دو حوزه درک خطر و انگیزش و نگرش نسبت به انجام رفتار خاصی توسط هورسویل و مککنا (۱۹۹۹) و نورفرن[۲۷] و راندوم (۲۰۰۹) و آیزن (۱۹۹۱) است. فرض اساسی این دیدگاه این است که تعیین کننده اصلی رفتار انسان ، قصدهای رفتاری است. زیربنای شکل گیری قصدها سه مولفه مستقل نگرش نسبت به پیامد رفتار، هنجارهای ذهنی و کنترل رفتاری ادراک شده هستند.
تعریف عملیاتی متغیرها
در این پژوهش سه متغیر وابسته ادراک خطر، انگیزه و نگرش نسبت به رعایت سرعت و سبقت مجاز و رفتارهای پرخطر رانندگی سنجیده میشوند. متغیر مستقل در مطالعه اول مبتدی و باتجربه بودن و در مطالعه دوم گروه آزمایش و کنترل است.
درک خطر: منظور از درک خطر نمره‌ای است که آزمودنی از پرسشنامه ۳۹ سوالی درک خطرات ترافیکی (نورفرن و راندوم، ۲۰۰۹) که احساس خطر در موقعیت های مختلف ترافیکی را میسنجد، کسب می کند.
نگرش: منظور از نگرش، نمره ای است که آزمودنی از پرسشنامهای مشتمل بر ۲۴ سوال تهیه شده براساس تئوری رفتار برنامه دار (آیزن، ۱۹۹۱) بدست می آورد.
رفتارهای پرخطر ترافیکی: منظور از رفتارهای پرخطر (لغزش ها، خطاها، تخلفات پرخاشگرانه و معمولی) نمره‌ای است که آزمودنی از پرسشنامه رفتار رانندگی لاجون[۲۸] و همکاران (۲۰۰۴) فرم ۲۷سوالی آن کسب می کند.
راننده مبتدی و باتجربه: در تعریف عملیاتی، راننده مبتدی به کسی گفته می شود که بدون در نظر گرفتن تعداد سال های اخذ گواهینامه رانندگی تجربه رانندگی کمتر از ۵ سال دارند و باتجربه کسی است که تجربه رانندگی بیش از ۵ سال دارد.
برنامه آموزشی کوتاه مدت مبتنی بر تئوری رفتار برنامهدار: این روش آموزشی بر اساس مطالعات انجام شده در دو حوزه درک خطرات ترافیکی و انگیزش و نگرش نسبت به رفتار رانندگی با سرعت و سبقت مجاز توسط هورسویل و مککنا (۱۹۹۹) و نورفرن و راندوم (۲۰۰۹) و آیزن (۱۹۹۱) انجام شده تدوین گردید. در این برنامه دربرگیرنده مولفههای نگرشی شامل نگرش نسبت به پیامدهای رانندگی با سرعت/ سبقت مجاز، ذهنیت فرد نسبت به هنجارها و تصور فرد از توانایی خود در کنترل رفتار رانندگی با سرعت/سبقت مجاز و شناسائی موقعیتهای خطر در ترافیک بود. این برنامه آموزشی بصورت ۵ جلسه، به مدت ۱ساعت ارائه شد.
[
تعداد صفحه :۱۵۸
قیمت :۳۷۵۰۰ تومان
Create a website and earn with Altervista - Disclaimer - Report Abuse
