(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
چکیده
در محیط بسیار پیشرفته و پیچیده امروز که تصمیمگیری درست، علمی و به موقع نقش تعیین کنندهای در شکست یا موفقیت هر پروژهای دارد، مسئله تصمیمگیری به عنوان چالشی در دهه های اخیر مطرح شده است. از این رو کاربرد فنون و تکنیک های تصمیم گیری بالاخص روشهای تصمیمگیری چند معیاره در مسائل مختلف متداول گردیده است که به فراخور نیاز مورد استفاده قرار میگیرند. تصمیمگیری چند شاخصه به رویکردی از حل مسئله اشاره میکند که به منظور انتخاب یک گزینه از بین تعداد محدودی گزینه مورد استفاده قرار میگیرد و رویه ای برای تعیین چگونگی پردازش اطلاعات شاخص ها بوده، بگونهایی که بتوان بهترین گزینه را انتخاب نمود. رتبهبندی شرکت ها به منظور تصمیمگیری در جهت انتخاب برترین شرکت انجام میگیرد. در نتیجۀ رتبهبندی، الویت ها و برتری ها مشخص شده، لذا می توان موفقترین شرکت را انتخاب نمود و سرمایه گذاری درستی انجام داد. رتبهبندی در بحث مالی در فرهنگ بزرگ علوم اقتصادی، مرتب کردن شرکت ها بر اساس توانایی، کیفیت کارایی و بهره وری تعریف شده است. تفکیک، شناسایی و رتبه بندی بنگاه های با عملکرد مالی بالا نه تنها برای سرمایه گذاران بلکه برای بستانکاران، اعتباردهندگان مالی، سهامداران و غیره نیز مسئله مهمی بشمار میرود، از اینرو تفکیک بنگاه ها بعنوان یکی از مسائل ضروری در بورس اوراق بهادار مطرح است. این پژوهش قصد دارد با ترکیب تکنیک های تصمیمگیری، رویکردی ترکیبی را ارائه نماید که از توان بالایی برخوردار بوده و قادر به حل این مسائل باشد.
با توجه به این موارد، موضوع تحقیق رتبه بندی شرکت های تولید مواد غذایی و آشامیدنی حاضر در بورس اوراق بهادار تهران با بهره گرفتن از روش های چند معیاره فازی می باشد به گونه ای که کلیه عوامل،معیارهای اساسی موثر در نظر گرفته شده و در نهایت بهترین گزینه انتخاب شود.
فهرست مطالب
فصل اول ۱
۱-۱ مقدمه ۲
۱-۲ تشریح و بیان موضوع ۲
۱-۳ بیان موضوع تحقیق ۳
۱-۴ اهمیت و ضرورت انجام تحقیق: ۴
۱-۵ اهداف تحقیق: ۴
۱-۶ سوال های تحقیق: ۴
۱-۷ روش تحقیق: ۵
۱-۸ متغیرهای تحقیق و تعریف عملیاتی متغیرهای مستقل و وابسته ۶
۱-۹ قلمرو تحقیق: ۶
۱-۱۰ جامعه آماری ۶
۱- ۱۱ روش نمونه گیری ۷
۱-۱۲ روش های گرد آوری اطلاعات ۷
۱-۱۳ تعریف روش های مورد نظر برای تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیه ها ۷
۱-۱۴ تعریف واژه ها و اصطلاحات تخصصی طرح: ۸
۱-۱۵ ساختار مطالب ۸
فصل دوم ۱۰
ادبیات تحقیق ۱۰
۲-۱ مقدمه ۱۱
۲-۲ سرمایهگذاری ۱۲
۲-۳ اهمیت بازارهای مالی ۱۲
۲-۴ مفهوم بازار کارا ۱۳
۲-۵ تئوری افشا ۱۸
۲-۶ رتبه بندی شرکت ها ۱۸
۲-۷ صورتهای مالی ۲۲
۲-۸ روش های تصمیم گیری چند معیاره ۲۴
۲-۹ مجموعه فازی و اعداد فازی ۲۵
۲-۱۰ روش تاپسیس ۲۹
۲-۱۱ روش ویکور ۳۱
۲-۱۲ روش پرامتی ۳۳
۲-۱۳ پژوهش های پیشین ۳۸
۲-۱۴ جمع بندی و نتیجه گیری از ادبیات تحقیق ۴۶
فصل سوم ۴۸
روش تحقیق ۴۸
۳-۱ مقدمه ۴۹
۳-۲ قدم های انجام تحقیق ۵۰
۳-۳ تعریف روش سنجش روایی ابزار جمع آوری داده ها ۵۷
۳-۴ تعیین پایایی ابزار جمع آوری داده ها ۵۷
۳-۵ قلمرو تحقیق: ۵۸
۳-۶ جامعه آماری ۵۸
۳-۷ نرم افزارهای استفاده شده در طول انجام تحقیق ۵۹
فصل چهارم ۶۰
تجزیه و تحلیل اطلاعات ۶۰
۴-۱ مقدمه ۶۱
۴-۲ تعیین وزن شاخصها و تعیین اهمیت هر کدام از شاخصهای مالی ۶۱
۴-۳ گردآوری داده های مربوط به شرکتها از طریق گزارشهای مالی و محاسبه نسبتهای مالی ۶۳
۴-۴ رتبه بندی گزینه ها با بهره گرفتن از هر کدام از روش های تاپسیس، ویکور و پرامتی ۲ ۷۰
۴-۵ رتبه بندی تلفیقی با بهره گرفتن از روش های میانگین حسابی، بردا یا کوپلند ۷۸
فصل پنجم ۹۵
تحلیل نتایج و پیشنهادات ۹۵
۵-۱ مرور موضوع پژوهش و روش اجرای آن ۹۶
۵-۲ نتایج پژوهش و پاسخ به سوالات تحقیق ۹۷
۵-۳ پیشنهادات عملیاتی و کاربردی ۱۰۰
۵-۴ پیشنهاداتی در مورد پژوهشهای آتی ۱۰۰
۵-۶ منابع ۱۰۱
ضمائم ۱۰۶
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱ مقدمه
امروزه با توجه به فضای رقابتی و تغییر شرایط کسب وکار، مهم ترین موضوع برای شرکتها، اعتبار و سطح مقبولیت آنها میباشد. یکی از ابزارهای مهم برای نشان دادن این موضوع، رتبه بندی شرکتهاست. در واقع رتبه شرکتها میتواند نشان دهنده میزان اعتبار و قدرت آنها باشد. از این رو اغلب کشورها اقدام به رتبه بندی شرکتهای موجود در بورس اوراق بهادار خود کرده اند. با توجه به کارآیی ضعیف روش های رتبه بندی مورد استفاده در بورس تهران، ارائه روشی که بتواند این امر را آسان کند و از قابلیت اتکای بالایی برخوردار باشد حائز اهمیت است.
رتبه بندی با لحاظ کردن چندین معیار که هر یک از جایگاه ویژه ای برخوردارند تنها با به کارگیری مدلهای تصمیم گیری چند معیاره ممکن میشود. در این روشها از شاخصهای مختلفی متناسب با نوع رتبه بندی استفاده میشود. نسبتهای مالی مفیدترین شاخص برای عملکرد و وضعیت مالی شرکت هستند.لذا این تحقیق دانشگاهی به رتبه بندی شرکتهای تولید کننده مواد غذایی و آشامیدنی حاضر در بورس اوراق بهادار تهران با بهره گرفتن از روش های تصمیم گیری چند شاخصه با رویکرد فازی میپردازد.
۱-۲ تشریح و بیان موضوع
در محیط بسیار پیشرفته و پیچیده امروز که تصمیم گیری درست، علمی و به موقع نقش تعیین کنندهای در شکست یا موفقیت هر پروژهای دارد، مسئله تصمیم گیری به عنوان چالشی در دهههای اخیر مطرح شده است. از این رو کاربرد فنون و تکنیک های تصمیم گیری بالاخص روش های تصمیمگیری چند معیاره در مسائل مختلف متداول گردیده است که به فراخور نیاز مورد استفاده قرار میگیرند. این متدولوژیها شامل یک مدل، الگوریتم، یا تکنیک استاندارد هستند که در بعضی از آنها با تصمیم گیران تعامل وجود دارد، این تعامل میتواند قبل از حل مدل، یا در حین حل مدل باشد (صارمی و دیگران،۱۳۸۵).
تصمیمگیری چند شاخصه به رویکردی از حل مسئله اشاره میکند که به منظور انتخاب یک گزینه از بین تعداد محدودی گزینه مورد استفاده قرار میگیرد و رویه ای برای تعیین چگونگی پردازش اطلاعات شاخصها بوده، بگونهایی که بتوان بهترین گزینه را انتخاب نمود. هر یک از این تکنیک ها مزایا و معایبی را شامل میشوند؛ به عنوان نمونه تکنیکی ممکن است قادر باشد هم شاخصهای کمی و هم شاخص های کیفی را بطور کارآمدی مورد بررسی قرار دهد، اما در بررسی تعداد بسیار زیاد شاخص ها و گزینه ها ناتوان باشد(رائو و داویم ۲۰۰۸).
رتبه بندی در بحث مالی در فرهنگ بزرگ علوم اقتصادی، مرتب کردن شرکت ها بر اساس توانایی، کیفیت کارایی و بهره وری تعریف شده است. حال آنکه نتایج حاصل از روش های متداول رتبه بندی و تفکیک شرکتها، به دلیل عدم کارایی بورس اوراق بهادار تهران، از اعتبار لازم برخوردار نیستند. بطور کلی رتبه بندی شرکت های بورس تهران به دو شکل انجام میشود؛ در روش اول معمولا رتبه بندی بر اساس یک متغیر-معمولا فروش- انجام میشود و روش دوم بر اساس میانگین همساز است. رتبه بندی یک متغیره قابلیت اتکای کمی دارد چون بر یک بعد از فعالیت شرکتها متمرکز میشود.میانگین همساز نیز با تکیه بر محورهایی نظیر میزان داد و ستد در تالار معاملات، تناوب داد و ستد سهام در تالار معاملات و متغیرهای نماگر میزان تأثیرگذاری بر بازار، بیشتر بر محصول مکانیزم عرضه و تقاضای بازار سرمایه توجه دارد که شاید تمرکز بر معلول بجای علت باشد.یعنی بجای توجه به ارزش شرکت و عملکرد آن، تنها به میزان عرضه و تقاضای سهام آنها توجه می شود.در حالی که طبق پژوهش های انجام شده توسط سینایی و فدایی نژاد و دیگران، مشخص شد که بازار اوراق بهادار تهران دارای کارایی حتی در شکل ضعیف نمی باشد(قلیزاده ۱۳۸۳). مفهوم بازار کارا بر این فرض استوار است که سرمایه گذاران در تصمیمات خرید و فروش خود، تمامی اطلاعات مربوط را در قیمت سهام لحاظ خواهند کرد و قیمت سهام، شاخص خوبی برای تعیین ارزش سرمایه گذاری است.با توجه به عدم کارایی بازار سرمایه ایران، امکان دارد تصمیم گیری بر اساس این روش دارای اعتبار کافی نباشد. از طرفی با در نظر گرفتن چندین نسبت مالی به عنوان معیار ارزیابی، استفاده از تکنیک های تصمیم گیری چند معیاره مورد توجه قرار می گیرد،این تکنیک ها از قابلیت اتکا بالاتری برخوردارند و برای انواع تصمیم گیری ها قابل کاربرد هستند.
تعداد صفحه : ۱۴۵
قیمت : ۱۴۷۰۰تومان
چکیده
یکی از ویژگی های اقتصاد های نفتی وجود بیماری هلندی در این اقتصاد ها است. اقتصاد ایران نیز به دلیل اتکا بیش از حد به درآمدهای نفتی، همواره با این بیماری و پیامدهای آن مواجه بوده است. این بیماری همراه با نوسانات درآمدهای نفتی، همواره با شدت متفاوتی در اقتصاد ایران رخ داده است. مطالعات انجام شده در زمینه بیماری هلندی، عمدتا به بررسی تبعات و پیامدهای این بیماری معطوف شده اند. اما تا کنون شیوه ی خاصی برای مدل سازی ابعاد و اندازه گیری روند این پدیده اقتصادی ارائه نشده است. با توجه به اینکه بیماری هلندی مفهومی ذهنی و چند بعدی است برای اندازه گیری و برآورد روند آن از منطق فازی استفاده شده است. برآورد شاخص بیماری هلندی در ایران می تواند منعکس کننده آثار سیاست های اعمال شده در کشور باشد.
این تحقیق به برآورد شاخص بیماری هلندی و مشخص نمودن روند آن طی دوره ۱۳۵۷ تا ۱۳۸۷ اختصاص داده شده است. برای این منظور براساس شواهد و مطالعات تجربی تعداد ۷ متغیر عمده بیماری هلندی شناسایی شده و در ۳ دسته تقسیم می شوند و ۳ زیر شاخص اصلی بیماری هلندی را تولید می کنند. سپس با ترکیب این سه شاخص، شاخص نهایی بیماری هلندی برآورد می گردد. بدین ترتیب که با بهره گرفتن از متغیرهای قیمت نسبی کالاهای غیر قابل مبادله به قابل مبادله و نرخ رشد نقدینگی، شاخص بخش پولی بیماری هلندی، با بهره گرفتن از متغیرهای تراز بازرگانی منهای نفت، نسبت ارزش افزوده بخش ساختمان به GDP بدون نفت و نسبت ارزش افزوده بخش کشاورزی بهGDP بدون نفت، شاخص بخش واقعی و با بهره گرفتن از متغیرهای نسبت درآمد نفت به درآمدهای عمومی بودجه و نسبت درآمدهای نفتی به تولید ناخالص داخلی، شاخص بخش مالی بیماری هلندی بدست می آید. که با ترکیب آنها با بهره گرفتن از نرم افزار(MATLAB) شاخص بیماری هلندی برآورد می گردد.
نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد، که بعد از وقوع هر شوک نفتی بیماری هلندی در مقیاس متفاوتی در اقتصاد ایران رخ داده، به گونه ای که پس از شوک نفتی اول در دهه ۵۰ بطور بی سابقه ای بیشترین مقیاس بیماری هلندی در کشور رخ داده است. در دهه ۶۰ به دلیل رونق کمتر درآمدهای نفتی آثار بیماری هلندی در مقیاس کمتری بوقوع پیوسته است. وقوع شوک نفتی در دهه ۷۰ میزان بیماری هلندی را در اواسط این دهه تشدید کرده است. همچنین با بروز شوک نفتی ۸۰-۸۵ به دلیل وجود حساب ذخیره ارزی در اوایل دهه میزان بیماری هلندی با شدت کمتری بوقوع می پیوندد، اما از سال ۸۳ به بعد به دلیل تغییر ماهیت این حساب و برداشت های بی رویه از آن میزان بیماری هلندی نیز شدت گرفته است.
واژگان کلیدی: بیماری هلندی، درآمدهای نفتی، نظریه فازی، روند بیماری هلندی
فهرست مطالب
۱- فصل اول- مقدمه وکلیات طرح تحقیق
۱-۱ مقدمه.۲
۱-۲ تعریف مسئله.۳
۱-۲-۱ اهداف تحقیق۷
۱-۲-۲ سوال تحقیق۸
۱-۲-۳ فرضیه تحقیق۸
۱-۳ سابقه تحقیق۸
۱-۴ روش انجام تحقیق.۱۰
۱-۵ جنبه جدید بودن و نوآوری تحقیق۱۲
۱-۶ محدودیت های تحقیق.۱۳
۱-۷ ساختار تحقیق.۱۳
۲- فصل دوم- ادبیات موضوع
۲-۱مقدمه.۱۴
۲-۲ بررسی ادبیات نفرین منابع طبیعی.۱۴
۲-۲-۱نفرین منابع و کاهش رشد اقتصادی۱۸
۲-۳ مکانیزم های سیاسی نفرین منابع طبیعی.۲۰
۴-۲ مکانیزم های اقتصادی نفرین منابع۲۳
۲-۴-۱ بیماری هلندی.۲۳
۲-۴-۲ بیماری هلندی در کشورهای صادرکننده نفت.۳۳
۲-۴-۳ آثار و پیامدهای تقویت نرخ ارز حقیقی.۳۴
۲-۴-۳-۱ تقویت نرخ ارز حقیقی و تاثیر آن بر قدرت رقابت خارجی۳۵
۲-۴-۳-۲ تقویت نرخ ارز حقیقی و تاثیر آن بر اشتغال و درآمد ملی۳۵
۲-۴-۳-۳ تقویت نرخ ارز حقیقی و تاثیر آن بر تخصیص منابع۳۶
۲-۴-۳-۴ تقویت نرخ ارز حقیقی و تاثیر آن بر بازار کالا۳۶
۲-۴-۳-۵ تقویت نرخ ارز حقیقی و تاثیر آن بر بازار داخلی۳۷
۲-۴-۴ سایر پیامدهای بیماری هلندی. ۳۸
۲-۵ مروری بر مطالعات انجام شده.۴۱
۲-۵-۱ مطالعات خارجی۴۲
۲-۵-۲ مطالعات داخلی۴۵
۳- فصل سوم- ابعاد و مولفه های بیماری هلندی در اقتصاد ایران
۳-۱ مقدمه. ۴۸
۳-۲ بیماری هلندی در اقتصاد ایران.۴۸
۳-۳ روند درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت و گاز۵۱
۳-۴ بیماری هلندی در بخش مالی.۵۳
۳-۴-۱ سهم نفت از درآمدهای عمومی بودجه.۵۵
۳-۴-۱-۱ رانتی شدن اقتصاد.۵۶
۳-۴-۲پرداخت های جاری و عمرانی.۶۰
۳-۴-۳ سهم نفت از تولید ناخالص داخلی.۶۲
۳-۵ بیماری هلندی دربخش پولی۶۵
۳-۵-۱ رشد نقدینگی .۶۲
۳-۵-۲ قیمت نسبی کالاهای غیر قابل مبادله به قابل مبادله۶۴
۳-۶ بیماری هلندی در بخش واقعی.۶۶
۳-۶-۱ واردات .۶۶
۳-۶-۲ صادرات غیر نفتی۷۰
۳-۶-۳ سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی بدون نفت.۷۱
۳-۶-۴ سهم بخش ساختمان از تولید ناخالص داخلی بدون نفت۷۳
۳-۷ صندوق ذخیره ارزی۷۵
۴- فصل چهارم- برآورد روند بیماری هلندی در اقتصاد ایران با بهره گرفتن از منطق فازی
۴-۱ مقدمه.۷۹
۴-۲ معرفی متغیرهای مدل.۸۰
۴-۳ مراحل انجام کار۸۲
۴-۴ روش شناسی مدل.۹۸
۴-۵ جزئیات تحلیل.۹۰
۴-۶ فازی سازی متغیرها۹۰
۴-۷ ایجاد پایگاه قواعد فازی براساس شواهد تجربی.۹۲
۴-۸ شبیه سازی سیستم های فازی بیماری هلندی در اقتصاد ایران.۹۴
۴-۸-۱استخراج روند شاخص مالی بیماری هلندی.۹۴
۴-۸-۲ استخراج روند شاخص پولی بیماری هلندی.۹۵
۴-۸-۳ استخراج روند شاخص واقعی بیماری هلندی.۹۷
۴-۸-۴ استخراج روند شاخص بیماری هلندی.۹۸
۴-۹ آزمون فرضیه۱۰۰
۵- فصل پنجم- جمع بندی و نتیجه گیری
۵-۱ مقدمه.۱۰۲
۵-۲ خلاصه و نتیجه گیری۱۰۲
۵-۳ پیشنهادات۱۰۸
ضمیمه الف. ۱۱۸
مقدمه
بیماری هلندی پدیده رایجی است که امروزه گریبانگیر بسیاری از کشورهای در حال توسعه و حتی توسعه یافته صادرکننده منابع طبیعی است. در حقیقت این رویداد نشاندهنده توام پیشرفت یا زوال در بخش های تجاری و زوال یا پیشرفت در بخش های دیگر است. اقتصاد ایران نیز به دلیل وابستگی به درآمدهای حاصل از صادرات نفت در تامین بخش عمده درآمدهای خود همواره با این بیماری و پیامدهای آن مواجه بوده است. در سال های مختلف به همراه کاهش یا افزایش درآمدهای نفتی، این بیماری از شدت و ضعف متفاوتی برخوردار بوده است.
در این تحقیق تلاش می شود که بر اساس شواهد تجربی بیماری هلندی در کشور، شاخصی معرفی گردد تا بتوان به وسیله آن میزان و روند بیماری هلندی را در کشور اندازه گیری نمود. سیاست گذاران و برنامه ریزان می توانند با بهره گرفتن از این شاخص ضمن بررسی روند بیماری هلندی در گذشته، میزان تاثیر سیاست های مختلف را بر تشدید و یا تضعیف این بیماری در کشور را بررسی نمایند و سیاست های موثر جهت کاهش بیماری هلندی در کشور اعمال نمایند.
در فصل حاضر چارچوب کلی تحقیق برآورد شاخص بیماری هلندی با بهره گرفتن از رویکرد فازی تشریح شده و تصویری منسجم از کلیات این تحقیق ارائه می گردد. در ابتدا به صورت اختصار در بیان مساله بخشی از مبانی نظری مرتبط با بیماری هلندی و مکانیزم بروز بیماری هلندی در کشور بیان می گردد و ضرورت انجام این مطالعه توجیه می گردد. در قسمت های بعد فرضیه و سوال تحقیق بیان می شود و به روش تحقیق، جنبه نوآوری و محدودیت های تحقیق پرداخته می شود.
۱-۲ تعریف مساله
افزایش قیمت نفت و به تبع آن درآمدهای نفتی به عنوان فرصت تاریخی برای کشورهای صادرکننده نفت که اکثرا دارای اقتصادهای در حال توسعه می باشند به شمار می آید تا از این طریق بتوانند خود را از چنبره فقر و مشکلات حاد اقتصادی رهایی داده و به سمت توسعه حرکت نمایند. در این میان اگر چه افزایش درآمدهای نفتی منابع مالی کافی در اختیار این کشورها قرار می دهد تا به تجهیز منابع برای پروژه های سرمایه گذاری و رفع موانع ساختاری اقتصاد بپردازند، اما اثرات جانبی این افزایش درآمدها شیرینی افزایش قیمت نفت را بر کام این اقتصادها تلخ کرده است. یکی از مهمترین مکانیزم های اثرگذاری منفی درآمدهای نفتی بر اقتصاد کشورهای نفتی بیماری هلندی[۱] است، که در اکثر این اقتصادها مشاهده می گردد.
بطور کلی رونق صادرات در یک بخش از اقتصاد مانند نفت همانند یک شمشیر دولبه عمل می کند، با افزایش قیمت نفت و درآمد نفت، درآمدهای ارزی یک کشور افزایش می یابد، در این حالت درآمد ملی و رشد اقتصادی آن کشور افزایش می یابد و موجب بالا رفتن سطح زندگی مردم می شود، اما از طرف دیگر می تواند رشد متوازن بخش های اقتصادی را مختل کند، به این معنا که بخش های غیر قابل مبادله[۲] (بخشی که تولیدات آن در معرض رقابت بین المللی نیست) گسترش می یابد و بخش قابل مبادله[۳] را تضعیف می کند. در ادبیات اقتصادی به این پدیده بیماری هلندی گفته می شود (اسمعیل[۴]، ۲۰۰۵). این پدیده برای نخستین بار در دهه ۱۹۶۰ وارد ادبیات اقتصادی گردید و به وضعیتی اشاره دارد که در پی کشف ذخایر عظیم گاز در دریای شمال (محدوده هلند) و افزایش درآمدهای ارزی ناشی از صادرات آن، ارزش پول ملی هلند تقویت گردید که به موجب آن، از مزیت رقابتی بسیاری از صنایع این کشور کاسته شد و صنایع این کشور تضعیف گردید. بعدها اقتصاددانان این پدیده را با عنوان بیماری هلندی نام گذاری کردند.
مکانیزم بروز بیماری هلندی در کشورهای صادرکننده نفت از طریق دو اثر جابجایی منابع[۵] و اثر مخارج[۶] صورت می گیرد. برای توضیح این پدیده نخست، کالاها به دو دسته تقسیم می شوند:
۱-کالاهای قابل مبادله[۷]: کلیه کالاهایی که از نظر بین المللی مورد مبادله قرار می گیرند، که شامل کلیه کالاهای صادراتی و وارداتی می شود و قیمت این نوع کالاها در بازارهای بین المللی تعیین می شود.
۲-کالاهای غیر مبادله[۸]: کالاهایی که به دلیل حجم زیاد، ارزش کم، هزینه های بالای حمل و نقل و یا به دلیل کنترل های بازرگانی دولت در بازارهای جهانی مبادله نمی شوند و فقط در داخل کشور قابل مبادله می باشند. بنابرین در نرخ های مبادله ثابت، قیمت این کالاها بین کشورها متفاوت خواهد بود.
افزایش یکباره درآمدهای ارزی ناشی از صادرات نفتی باعث بروز مازاد تراز پرداخت ها و افزایش تقاضای کل می گردد، با فرض جذب این مازاد در اقتصاد از کانال سیاست های پولی و مالی، طرف تقاضای اقتصاد به سرعت افزایش می یابد. با فرض نرمال بودن هر دو کالای قابل مبادله و غیر قابل مبادله ( یعنی کشش درآمدی هر دو نوع کالا بزرگتر از صفر باشد)، تقاضای هر دو نوع کالا افزایش می یابد. بدیهی است که پس از افزایش طرف تقاضای اقتصاد، میزان ترقی قیمت ها در نهایت بستگی به واکنش عرضه دارد. از آنجایی که عرضه کالاهای غیر قابل مبادله در کوتاه مدت بی کشش است و در مقابل عرضه کالاهای قابل مبادله از طریق واردات قابل افزایش است، لذا قیمت های نسبی کالاهای غیر قابل مبادله افزایش می یابد. اگر نرخ ارز واقعی به صورت قیمت نسبی کالاهای غیر قابل مبادله به قابل مبادله REXR= PN/PT تعریف شود، بنابراین قیمت نسبی کالاهای غیرقابل مبادله به قابل مبادله یا نرخ ارز حقیقی افزایش می یابد. افزایش قیمت نسبی کالاهای غیر قابل مبادله (و سودآوری آن) سبب می شود که منابع قابل تحرک از سایر بخش های اقتصاد خارج شده و جذب بخش غیر قابل مبادله شود. انتقال منابع به بخش های سود آور به اثر جابجایی موسوم است و تضعیف بخش های قابل مبادله و تغییر قیمت های نسبی به عنوان اثر مخارج شناخته می شود. درآمد قابل تصرف بالاتر، سودآوری و قیمت نسبی بالاتر برای کالاهای غیر قابل مبادله، به علاوه تولید پایین تر کالاهای قابل مبادله به خاطر قیمت های نسبی پایین تر، موجب افزایش واردات، کاهش صادرات غیر نفتی و از بین رفتن تراز بازرگانی می شود (طبری، ۱۳۷۲). از طرفی تبدیل ارزهای حاصله به پول ملی سبب افزایش پایه پولی و تورم نقدینگی می شود که از دیگر پیامدهای بروز بیماری هلندی در کشورهای صادرکننده نفت می باشد.
با توجه به اینکه نفت در اکثر کشورهای صادرکننده نفت دولتی بوده و درآمدهای آن متعلق به دولت است اولین کانال در بروز بیماری هلندی در این اقتصادها، بودجه دولت است. تزریق درآمدهای حاصل از صادرات نفت به بودجه و افزایش مخارج دولت احتمال بروز این بیماری را افزایش می دهد. در اقتصاد ایران نیز، درآمدهای صادرات نفت در اختیار دولت بوده و این درآمدها بخش عمده درآمدهای بودجه دولت را تشکیل می دهد، از این رو اقتصاد ایران همواره در معرض ابتلا به بیماری هلندی قرار دارد. بررسی تحولات اقتصاد ایران نشان می دهد همواره در پی رونق درآمدهای نفتی نشانه های بیماری هلندی در اقتصاد ایران پدیدار گشته است. مرور مکانیزم بروز بیماری هلندی در اقتصاد ایران نشان می دهد که سیاست های دولت در بخش مالی اقتصاد از طریق افزایش سهم درآمدهای نفت در درآمدهای بودجه دولت و به دنبال آن افزایش سهم نفت از تولید ناخالص داخلی، کانال اصلی بروز بیماری هلندی درکشور بوده است. افزایش مخارج دولت از طریق تبدیل درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت به پول ملی که به دنبال آن افزایش پایه پولی و نقدینگی را به همراه دارد، سبب افزایش تقاضای کل اقتصاد می گردد، که این افزایش تقاضا در بخش قابل مبادله از طریق واردات تامین می گردد، اما در بخش غیر قابل مبادله اقتصاد به دلیل عدم امکان واردات با افزایش قیمت مواجه می شود. بنابراین افزایش قیمت نسبی کالاهای غیر قابل مبادله به قابل مبادله منجر به تقویت نرخ ارز حقیقی شده که گسترش واردات و کاهش صادرات غیر نفتی را به همراه دارد، از این رو یکی از پیامدهای بروز بیماری هلندی در کشور کاهش توان رقابت پذیری در عرصه بین المللی است.
در تجربه ایران، تغییر قیمت های نسبی به نفع کالاهای غیر قابل مبادله (عمدتا ساختمان) و نیز جذب اعظم اعتبارات دولتی و خصوصی به سوی این بخش در دوره های رونق نفتی، سبب شده این بخش از بالاترین رشد متوسط برخوردار باشد و بر سهم آن در تولید ناخالص داخلی غیر نفتی افزوده شود. در مقابل بخش قابل مبادله (عمدتا کشاورزی) موقعیت خود را از دست داده که در نتیجه آن شاهد کاهش سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص غیر نفتی دردوره های رونق نفتی هستیم. لازم به ذکر است که در کشور ایران صنعت ( به عنوان بخش قابل مبادله) به دلیل سیاست های حمایتی دولت از خصیصه شبه مبادله ای[۹] برخوردار بوده و تحت تاثیر قرار نمی گیرد( طبری، ۱۳۷۲).
رونق درآمدهای نفتی بسیاری از فرضیات بروز بیماری هلندی در اقتصاد ایران را اثبات کرده است. در سالهای مختلف بسته به افزایش یا کاهش قیمت نفت و میزان صادرات آن، این بیماری در ابعاد و اندازه های متفاوتی رخ داده است. در سال های گذشته همواره کارشناسان اقتصادی نسبت به آثار بروز بیماری هلندی در کشور هشدار داده اند و خواستار آن شده اند که دولت با کنترل مخارج و ایجاد انضباط مالی از بروز بیماری هلندی جلوگیری نمایند. اما هر بار که اقتصاد دانان در مورد آثار بیماری هلندی و رشد شدید هزینه های جاری افزایش تورم و نقدینگی هشدار می دادند، مسئولان اعلام می کردند که اقتصاد ایران به بیماری هلندی دچار نیست و نوسان برخی شاخص ها را نمی توان دلیل بر اثبات بیماری هلندی معرفی کرد. با این حال بررسی شواهد تجربی در کشور، ابتلای اقتصاد ایران به بیماری هلندی را همواره تایید می کند. بر این اساس ضروری به نظر می رسد تا به دنبال سنجه ای باشیم تا میزان بروز بیماری هلندی در کشور را اندازه بگیرد، لذا انجام مطالعه ای که با بهره گرفتن از متغیرها و مولفه های بیماری هلندی، بیماری هلندی را در کشور اندازه گیری و نقش سیاست گذاری های مختلف را در تشدید و یا تضعیف این بیماری اقتصادی ارزیابی کند، ضروری به نظر می رسد. از طرفی بیماری هلندی مفهومی ذهنی و دارای ابعاد و پیامدهای گوناگون می باشد که اندازه گیری آن را با مشکلات خاصی مواجه می سازد، چرا که به منظور سنجش، مشاهده مستقیم این پدیده گاهی غیر ممکن به نظر می رسد. بدین منظور برای برآورد آن لازم است به روش های غیر مستقیم متوسل شد. در سال های اخیر استفاده از سیستم های فازی برای اندازه گیری روند و محاسبه شاخص پدیده هایی که به طور تجربی قابل مشاهده نیستند، بسیار رایج شده است. سیستم های فازی، سیستم های مبتنی بر دانش فرد خبره هستند و این امکان را فراهم می کنند که بتوان با بهره گیری از آن مفاهیم نا دقیق و مبهم را مورد سنجش قرار داد. از اینرو در سال های اخیر سنجش متغیرهای مبهم و غیر قابل مشاهده ای نظیر برآورد روند رفاه، روند تخریب زیست محیطی، عدالت، اقتصاد زیرزمینی و روند فساد در کشور با بهره گرفتن از روش سیستم های فازی انجام شده است. بیماری هلندی نیز مفهومی مبهم نامعین و چند وجهی است، بنابراین منطق فازی به دلیل ویژگی های خاص خود در پرداختن به چنین مفاهیمی، برای سنجش و اندازه گیری آن مناسب به نظر می رسد. لذا تحقیق ذیل به برآورد شاخصی که با بهره گرفتن از عمده متغیرهای موثر بر بیماری هلندی روند بیماری هلندی در کشور را نشان دهد، اختصاص یافته است. همچنین ذکر این نکته ضروری بنظر می رسد که شاخص ارائه شده در این تحقیق می تواند برای سایر کشورها و مقایسه بین کشوری استفاده شود و استفاده نتایج حاصل از انجام آن می تواند در اتخاذ سیاست های مناسب در زمینه کاهش اثرات بیماری هلندی راهگشا باشد.
با توجه به مباحث مطرح شده، اهداف اصلی این تحقیق به صورت زیر می باشد:
۱-۲-۱ اهداف تحقیق
1-2-2 سوال تحقیق
۱-۲-۳ فرضیه تحقیق
۱-۳ سابقه تحقیق
به دلیل گستردگی بیماری هلندی در همه ابعاد اقتصادی کشورهای دارای منابع طبیعی ، مطالعات زیادی در زمینه بیماری هلندی چه در داخل و چه در خارج صورت گرفته است. هریک از این مطالعات به بخشی از اثرات و پیامدهای این بیماری اقتصادی پرداخته اند. مطالعات خارجی صورت گرفته در زمینه بیماری هلندی به چند دسته تقسیم می شوند که به دلیل گستردگی آن به ذکر مواردی اکتفا می کنیم؛ مطالعاتی که به اثرات ناشی از شومی منابع طبیعی نظیر کاهش رشد اقتصادی و تولید در کشورهای دارای منابع طبیعی پرداخته اند نظیر مطالعات گیلفاسون[۱۰](۲۰۰۱)، ساکس و وارنر[۱۱] (۱۹۹۵،۱۹۹۹،۲۰۰۱)، سالای مارتین وسوبرامانیان[۱۲](۲۰۰۳)، استیونس[۱۳](۲۰۰۳)، پاپی راکیس و گرلاگ[۱۴](۲۰۰۳)، دیویس و تیلون[۱۵](۲۰۰۵)، مهرآرا[۱۶](۲۰۰۸). مطالعاتی که به اثرات تضعیف بخش کشاورزی در نتیجه بیماری هلندی در کشورهای در حال توسعه صادرکننده نفت می پردازد، نظیر مطالعه فردمنش[۱۷] (۱۹۹۱)، پویانا[۱۸](۲۰۰۰)، الوسی و الاگونجو[۱۹] (۲۰۰۵). مطالعات کوردن و نیری[۲۰](۱۹۸۲)، ویجن برگ[۲۱](۱۹۸۴)، کراگمن[۲۲](۱۹۸۷)، ماتسویاما[۲۳](۱۹۹۲) و گیلفاسون (۱۹۹۹) به اثرات ناشی از انتقال منابع در نتیجه وفور منابع طبیعی به سایر بخش ها می پردازند.
مطالعات انجام شده در داخل کشور در زمینه بیماری هلندی نیز عمدتا با بهره گرفتن از روش های مختلف تحلیلی توصیفی به بررسی اثرات تقویت نرخ ارز واقعی، تضعیف بخش های قابل مبادله تقویت بخش های غیر قابل مبادله ناشی از افزایش درآمدهای نفتی در کشور پرداخته اند، که از آن جمله می توان به مطالعات؛ طبری زاده (۱۳۷۲)، خداویسی(۱۳۷۶)، مولا بیگی (۱۳۸۴)، امیری مقدم (۱۳۸۷)، فردی(۱۳۸۶)، خوش اخلاق و موسوی(۱۳۸۵) اشاره کرد. مطالعات بختیاری (۱۳۸۰)، پاسبان (۱۳۸۳) و بهرامی و فرشچی(۱۳۸۷) به بررسی پدیده ضد کشاورزی در ایران ناشی از افزایش درآمدهای نفتی می پردازند.
عمده مطالعات داخلی و خارجی صورت گرفته در زمینه بیماری هلندی، معطوف به اندازه گیری اثرات افزایش درآمدهای حاصل از صادرات منابع طبیعی بر بخش ها و متغیرهای اقتصادی می باشند. در میان مطالعات صورت گرفته ، محاسبه شاخصی که بتواند بیماری هلندی را در کشور به طور کمی اندازه گیری کند و روند آنرا طی سال های مختلف نشان دهد، مورد توجه قرار نگرفته است. تحقیق حاضر در پی آن است که گامی در این جهت بردارد.
۱-۴ روش انجام تحقیق
روش مورد استفاده در این تحقیق، روش تحلیلی- توصیفی می باشد. برای این منظور، تعداد ۷ متغیر منتخب بیماری هلندی را در سه گروه اصلی قرار داده و روند بیماری هلندی را طی سال های ۱۳۵۷ تا ۱۳۸۷، با بهره گرفتن از نظریه فازی برآورد می کنیم. لازم به ذکر است که داده های مورد نیاز از داده های سری زمانی بانک مرکزی استخراج شده و برآورد مدل به کمک بسته نرم افزاری مطلب(Matlab) انجام می شود.
در باب نظریه فازی ها ذکر نکاتی لازم بنظر می رسد. نظریه مجموعه های فازی برای نخستین بار در سال ۱۹۶۵ توسط پرفسور”لطفلی عسگر زاده” استاد دانشگاه برکلی معرفی شده است. نظریه ای است که در شرایط ابهام و عدم اطمینان کاربرد دارد. این نظریه قادر است، بسیاری از مفاهیم و عبارات نادقیق را به زبان ریاضی بیان کند و زمینه را برای استدلال، کنترل و تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان فراهم آورد (زاده[۲۴]، ۱۹۶۵). ظرفیت های موجود در این روش مبنی بر تلفیق زبان گفتار در نظام بندی قوانین جاری در سیستم فازی و محدود کردن کاربرد معادلات بسیار پیچیده ریاضی، ما را هر چه بیشتر به کاوش در فهم این روش و یافتن زمینه های جدیدی از کاربرد آن تشویق می کند. منطق فازی فناوری جدیدی است که شیوه هایی که برای طراحی و مدل سازی نیازمند یک سیستم ریاضیات پیچیده و پیشرفته است را با بهره گرفتن از مقادیر زبانی و دانش فرد خبره جایگزین می سازد . به عبارت دیگر تئوری مجموعه فازی انعطاف پذیری مورد نیاز برای نشت دادن عدم اطمینان ناشی از فقدان دانش را فراهم می کند و به جای متغیرهای کمی، برای نشان دادن مفاهیم نادقیق ازمتغیرهای زبانی استفاده می کند. به دیگر سخن، منطق فازی و استدلال مبتنی برآن به موضوعاتی تعلق می گیرد که دارای قطعیت نیست(زاهدی، ۱۳۷۸). این نظریه تاکنون توانسته در زمینه های مختلف علوم به خصوص کامپیوتر، تحلیل سیستمی، برق، الکترونیک و اخیرا علوم اجتماعی و اقتصاد راه پیدا کند.
انسان ها عناصر هوشمند طبیعت بوده که برای درک محیط خود تلاش می نمایند، البته به دلیل محدودیت قدرت استدلال جامع، با عدم قطعیت[۲۵] و حتمیت مواجه هستند. مفاهیم مبهم و نادقیق بسیاری در اطراف ما وجود دارند که آنها را بصورت روزمره در قالب عبارت های مختلف بیان می کنیم. دومین پدیده محدود کننده حتمیت مورد انتظار، کاربرد زبان محاوره ای برای توصیف و انتقال دانش و آگاهی است. به این جمله دقت کنید:” آسمان ابری است.” هیچ کمیتی برای ابری بودن آسمان موجود نیست تا آن را اندازه بگیریم، بلکه این یک حس کیفی است. در واقع هر فردی بر اساس عوامل گوناگون و بر پایه تفکر استنتاجی خود، جملات را تعریف و تعیین می کند که الگو بندی آنها به زبان و فرم ریاضی کاری مشکل به نظر می رسد.
مجموعه های فازی به ” متغیرهای زبانی[۲۶]” و” مفاهیم[۲۷]” تقسیم می شوند: برای مثال”قیمت” یک مفهوم است و “قیمت نسبتا بالا” یک متغیر زبانی است. یک مجموعه فازی از یک مجموعه منظم به یک مجموعه [۰,۱] نگاشت[۲۸] می شود که اعضای آن مجموعه های فازی منعطف هستند. در منطق فازی به طور معمول عبارت و گزاره ها به صورت” اگر.آنگاه” بیان می شوند. این عبارت ها را قاعده های زبانی[۲۹] یا قاعده های گفتاری می نامند. یک قاعده گفتاری یک گزاره شرطی ” اگر.آنگاه” متکی به متغیرهای گفتاری است. به عنوان مثال، می توان قاعده زیر را برای یک سیستم اقتصادی تبیین کرد:
” اگر قیمت بالا باشد، آنگاه مقدار تقاضا کم است.” چنانچه به جای عبارت گفتاری از یک تابع خطی به شکل q=a+bp استفاده شود، سیستم فازی ایجاد شده را سیستم تاکاگی- سوگنو- کانگ[۳۰] می نامند. سیستم های فازی که در آن عبارت های گفتاری به جای توابع خطی استفاده شود، سیستم های فازی ممدانی[۳۱] می نامند. در فازی بعضی قوانین نظریه مجموعه ها، برآورد نمی شود، برای مثال “ماکزیمم” جای ” اجتماع” را می گیرد، مینیمم جای اشتراک و مکمل جای خود را به کسر از یک می دهد.
بکارگیری منطق فازی دارای دو مزیت است؛ نخست اینکه می توان از محاسبات پیچیده مدل های اقتصاد سنجی اجتناب کرد و دوم اینکه، قواعد فازی با الفاظ وابسته به زبان شناسی[۳۲] برای فهمیدن و درک انسان ها آسانتر می باشد. آنچه در مدل سازی فازی مهم است، اجماع بر سر معنی دار بودن متغیرهای تبیین کننده پدیده مورد بررسی می باشد. فازی سازی یک عمل تجربی بوده و بسته به نظر طراح سیستم و نوع نرم افزار محاسباتی در دسترس، می توان توابع مختلفی از نظر شکل و یا درجه پیچیدگی برای هر متغیر انتخاب نمود.
۱-۵ جنبه جدید بودن و نوآوری تحقیق
هر چند مطالعات متعددی در زمینه بیماری هلندی صورت گرفته است، اما مطالعات صورت گرفته در این زمینه، عمدتا بر ارزیابی اثرات و پیامدهای بیماری هلندی متمرکز شده اند. بنابرین این تحقیق از این لحاظ دارای نوآوری است که تلاش می کند با بهره گرفتن از منطق فازی به تعیین شاخصی برای بیماری هلندی بپردازد که نشانگر روند بیماری هلندی در اقتصاد ایران باشد، نکته ای که در هیچ یک از مطالعات انجام شده بدان اشاره نشده و این پژوهش به آن اختصاص یافته است.
۱-۶ محدودیت های تحقیق
مهمترین محدودیت تحقیق را می توان در عدم وجود داده های مورد نیاز برای برخی از متغیرها در برخی از سال ها دانست، بطور مثال آمارهای ارائه شده برای متغیرهای مورد نیاز جهت برآورد بیماری هلندی عمدتا در سال های بعد از ۱۳۸۷ موجود نمی باشد، لذا امکان برآورد بیماری هلندی در سال های بعد ۱۳۸۷ امکان پذیر نمی باشد. همچنین با توجه به این که عمده آمارهای منتشر شده از سال ۱۳۵۲ به بعد موجود است و با توجه به لزوم گرفتن میانگین متحرک ۶ ساله برای برآورد بیماری هلندی از سال ۱۳۵۲ تا ۱۳۸۷ تعداد ۶ سال حذف شده و برآورد بیماری هلندی از سال ۱۳۵۷ صورت می گیرد از این جهت عدم دسترسی به مقادیر متغیرها در سال های قبل ۵۲ امکان برآورد این شاخص را برای سال های قبل از ۵۷ فراهم نمی کند.
۱-۷ ساختار تحقیق
در راستای نیل به اهداف پژوهش، مطالعه ی حاضر بصورت زیر طبقه بندی و سازمان دهی شده است؛ در فصل دوم مبانی نظری و مطالعات تجربی صورت گرفته در زمینه بیماری هلندی شرح داده می شود. فصل سوم به بیان مکانیزم بروز بیماری هلندی درکشور و بررسی ابعاد و مولفه های آن اختصاص داده شده است. در فصل چهارم به بررسی روش تحقیق و مبانی مورد استفاده از منطق فازی در برآورد روند بیماری هلندی پرداخته می شود و سپس فرضیه تحقیق مورد آزمون قرار می گیرد. در فصل پنجم ضمن بیان خلاصه ای از تحقیق، نتایج تحقیق بیان می شود و پیشنهادات لازم ارائه می گردد.
تعداد صفحه :۱۸۳
قیمت :۳۷۵۰۰ تومان
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
چکیده
بهداشت هوا یک مسئله مهم زیست محیطی است و آلودگی هوا به یک منطقه از جهان اختصاص ندارد. جو زمین در منطقه بیوسفر به طور کامل مخلوط می شود و چنان سریع می چرخد که به راحتی آلودگی ها انتشار می یابند. طی سالیان اخیر مشکلاتی در محیط زیست به وجود آمده که معلول استفاده از تکنولوژی پیشرفته جهت تامین رفاه مادی و نسبی انسان ها بوده است که از جمله این مشکلات می توان به تغییر در ترکیب هوا یا به عبارتی دیگر آلودگی هوا اشاره نمود. مهم ترین منابع آلایندهی هوا، منابع ناشی از فعالیتهای انسانی هستند که از میان این منابع، منابع آلایندهی متحرک شامل انواع وسائط نقلیه و سپس منابع آلایندهی ثابت شامل منابع صنعتی، تجاری و در اولویت میباشند. از یک سو وجود لاینفک جنبه های زیست محیطی گوناگون از قبیل انتشار گرد و غبار و انتشار گازهای آلاینده در فرایند تولید سیمان و از سوی دیگر با افزایش رشـد صنعت سیـمان در کشور، کارخانجات سیمان سـهم عمدهای را در افزایـش آلودگی محیط زیست به خود اختصـاص می دهند.
استفاده از سیستمهای کنترل آلودگی و روشهای تصفیه دهنده از شیوه های عمومی کنترل آلودگی محیط زیست به شمار میروند. تکنیک های کنترل مختلف و متعددی وجود دارند که به منظور کاهش انتشارات آلودگی هوا به کار می روند. لذا هدف از این تحقیق، طراحی یک مدل تصمیم گیری چند شاخصه فازی برای انتخاب مناسب ترین تجهیزات جهت کنترل آلودگی هوا در شرکت سیمان شرق مشهد می باشد. در این راستا، به کمک روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی در دو محیط قطعی و فازی این امکان فراهم می شود که تمامی عوامل موثر بر فرایند تصمیم گیری که در این جا مشتمل بر عوامل محیطی، عوامل مهندسی و عوامل اقتصادی است، در نظر گرفته شوند. هم چنین به کمک این متد، اوزان اهمیت معیارهای موثر بر انتخاب تجهیزات کنترل آلودگی و سپس اولویت گزینه های مدل که همان سیستم های مختلف کنترل آلودگی هستند با توجه به معیارهای ذکر شده در بالا، تعیین می شوند. در نهایت مدل ارائه شده که بر پایه روش تحلیل سلسله مراتبی فازی قرار دارد، نشان می دهد که تکنیک مناسب جهت فیلتر کردن گرد و غبار در منابع اصلی انتشار آلودگی در شرکت سیمان شرق، تکنیک بگ هاوس خواهد بود.
واژگان کلیدی: آلودگی هوا، تکنیک های کنترل، تصمیم گیری چند شاخصه، فرایند تحلیل سلسله مراتبی، منطق فازی
فهرست مطالب
فصل اول: مقدمه و کلیات طرح تحقیق ۱
۱-۱ مقدمه ۲
۱-۲ بیان مسئله ۳
۱-۳ اهداف تحقیق ۵
۱-۴ سوالات تحقیق ۵
۱-۵ روش انجام تحقیق ۶
۱-۶ جامعه آماری ۶
۱-۷ سابقه و ضرورت انجام پژوهش ۷
۱-۸ جنبه جدید بودن و نوآوری ۷
فصل دوم: ادبیات موضوع ۸
بخش اول: مقدمه ای برآلودگی هوا، منابع، اثرات و راه های کنترل آن ۹
۲-۱-۱ مقدمه ۱۰
۲-۱-۲ ترکیب طبیعی هوا ۱۰
۲-۱-۳ آلودگی هوا چیست؟ ۱۲
۲-۱-۴ تاریخچه آلودگی هوا ۱۲
۲-۱-۵ پیامد های هوای آلوده ۱۴
۲-۱-۵-۱ تاثیر آلودگی هوا بر سلامت انسان ۱۵
۲-۱-۵-۲ تاثیر آلودگی هوا برگیاهان ۱۶
۲-۱-۵-۳ تاثیر آلودگی هوا بر اموال و آثار هنری و تاریخی ۱۷
۲-۱-۵-۴ تاثیرات جهانی آلودگی هوا ۱۷
۲-۱-۶ ارزیابی خسارات ناشی از آلودگی هوا ۲۰
۲-۱-۷ منابع آلودگی هوا ۲۱
۲-۱-۷-۱ منابع متحرک ۲۲
۲-۱-۷-۲ منابع ثابت ۲۳
۲-۱-۸ سهم صنعت سیمان در آلودگی هوا ۲۵
۲-۱-۹ کنترل آلودگی هوا ۲۵
۲-۱-۹-۱ شاخص کیفیت هوا ۲۶
۲-۱-۱۰ فناوری و تجهیزات کنترل آلودگی هوا ۲۸
۲-۱-۱۰-۱ منابع متحرک ۲۸
۲-۱-۱۰-۲ منابع ثابت ۲۸
بخش دوم: آشنایی با منطق فازی ۳۰
۲-۲-۱ مقدمه ۳۱
۲-۲-۲ سیر تطور ۳۱
۲-۲-۳ روش های علم مدیریت فازی ۳۳
۲-۲-۴ مفاهیم اساسی مجموعه های فازی ۳۶
۲-۲-۴-۱ تابع عضویت ۳۶
۲-۲-۴-۲ نمایش مجموعه های فازی ۳۷
۲-۲-۴-۳ زیرمجموعه های فازی ۳۸
۲-۲-۴-۴ عملگرهای مجموعه های فازی ۳۸
بخش سوم: مروری بر شیوه های تصمیم گیری ۴۰
۲-۳-۱ مقدمه ۴۱
۲-۳-۲تعریف تصمیم گیری ۴۱
۲-۳-۳ ماهیت تصمیم گیری ۴۲
۲-۳-۴ شرایط حاکم بر تصمیم گیری ۴۲
۲-۳-۴-۱ تصمیم گیری در شرایط اطمینان کامل ۴۳
۲-۳-۴-۲ تصمیم گیری در شرایط ریسک (احتمالی) ۴۳
۲-۳-۴-۳ تصمیم گیری در شرایط فازی ۴۳
۲-۳-۴-۴ تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان کامل ۴۴
۲-۳-۵ طبقه بندی مدل های تصمیم گیری ۴۴
۲-۳-۵-۱ طبقه بندی مدل های تصمیم گیری بر اساس نوع مدلسازی ۴۴
۲-۳-۵-۱-۱ فنون تصمیم گیری سخت ۴۴
۲-۳-۵-۱-۲ فنون تصمیم گیری نرم ۴۵
۲-۳-۵-۱-۳ فنون تصمیم گیری ترکیبی ۴۵
۲-۳-۵-۲ طبقه بندی مدل های تصمیم گیری بر اساس تعداد معیارها ۴۵
۲-۳-۵-۲-۱ فنون تصمیم گیری تک معیاره (تک هدفه) ۴۶
۲-۳-۵-۲-۲ فنون تصمیم گیری چند معیاره (MCDM) 46
۲-۳-۵-۲-۲-۱ تصمیم گیری با اهداف چند گانه (MODM) 46
۲-۳-۵-۲-۲-۲ تصمیم گیری با شاخص های چند گانه (MADM) 46
۲-۳-۶ تصمیم گیری چند شاخصه فازی (FMADM) 50
بخش چهارم: پیشینه تحقیقات انجام شده ۵۲
۲-۴-۱ مقدمه ۵۳
۲-۴-۲ کاربردهای برنامه ریزی قطعی ۵۳
۴-۲-۲ کاربردهای برنامه ریزی های احتمالی و فازی ۵۶
۴-۲-۳ کاربرد تکنیک های MADM. 59
فصل سوم: روش تحقیق ۶۱
۳-۱ مقدمه ۶۲
۳-۲ معرفی شرکت سیمان شرق ۶۲
۳-۲-۱ تاریخچه مجتمع ۶۲
۳-۲-۲ ماموریت، ارزش ها و اهداف شرکت ۶۳
۳-۲-۳ مرکز ایمنی، بهداشت و محیط زیست (HSE) 65
۳-۲-۴ فیلتراسیون (کنترل آلودگی هوا) ۶۶
۳-۳ روش تحقیق ۶۷
۳-۴ جامعه آماری ۶۷
۳-۵ روش گردآوری اطلاعات ۶۷
۳-۶ ابزار گردآوری اطلاعات ۶۸
۳-۷ سنجش روایی و پایایی ابزار تحقیق ۶۹
۳-۸ روش تجزیه و تحلیل داده ها ۷۰
۳-۹ فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) 70
۳-۱۰ فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP) 71
۳-۱۱ فرایند تحلیل سلسله مراتبی گروهی فازی (FGAHP) 76
۳-۱۲ مراحل انجام تحقیق ۷۷
فصل چهارم: مدلسازی و حل مدل ۷۹
۴-۱ مقدمه ۸۰
۴-۲ مراحل مدلسازی ۸۰
۴-۲-۱ گام اول: تعیین هدف مدل ۸۱
۴-۲-۲ گام دوم: تعیین معیارهای مدل ۸۲
۴-۲-۳ گام سوم: تعیین زیر معیارهای اولیه مدل ۸۲
۴-۲-۴ گام چهارم: تعیین زیرمعیارهای نهایی مدل ۸۴
۴-۲-۵ گام پنجم: تعیین گزینه های مدل ۸۵
۴-۲-۶ گام ششم: مدل سلسله مراتبی نهایی انتخاب تجهیزات کنترل آلودگی هوا ۸۶
۴-۳ تجزیه و تحلیل داده ها ۸۸
۴-۳-۱ تعیین اوزان معیارها، زیرمعیارها و گزینه های مدل ۸۸
۴-۳-۱-۱ تعیین اوزان معیارهای اصلی ۸۸
۴-۳-۱-۲ تعیین اوزان زیرمعیارها ۸۹
۴-۳-۱-۳ تعیین اولویت گزینه های مدل ۹۳
۴-۳-۲ مقایسه نتایج حاصل از اجرای AHP در دو حوزه قطعی و فازی ۱۰۴
۴-۳-۲-۱ مقایسه اوزن معیارهای اصلی ۱۰۷
۴-۳-۲-۲ مقایسه اوزان زیرمعیارها ۱۰۸
۴-۳-۲-۳ مقایسه اوزان گزینه های مدل ۱۰۹
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات ۱۱۲
۵-۱ مقدمه ۱۱۳
۵-۲ نتیجه گیری ۱۱۳
۵-۲-۱ وزن دهی و اولویت بندی معیارهای اصلی ۱۱۴
۵-۲-۲ وزن دهی و اولویت بندی زیرمعیارها ۱۱۵
۵-۲-۳ وزن دهی و اولویت بندی گزینه ها ۱۱۷
۵-۳ پیشنهادات کاربردی ۱۲۱
۵-۴ پیشنهادات برای تحقیقات آینده ۱۲۳
فهرست مراجع ۱۲۶
مقدمه
اصل پنجاهم قانون اساسی:
« در جمهوری اسلامی حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشد داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می گردد. از این رو فعالیت های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.»
انسان در طی قرن های اخیر با مصرف روز افزون منابع طبیعی، به رشد و توسعه صنعتی شگرفی دست یافته است، هر چند این توسعه می توانست جامع تر و با رعایت موازین طبیعی و حفظ بیشتر محیط زیست همراه باشد. این موضوع به نام «توسعه پایدار» خوانده می شود و مفهومی فراتر از حفظ محیط زیست را شامل می گردد که در آن امکانات زندگی برای مردم جهان بدون تخریب ظرفیت و منابع طبیعی فراهم می گردد (چهرگانی، ۱۳۸۳). در چند دهه اخیر، مسائل و مشکلات محیط زیست، توجه زیادی را از جانب جوامع و حکومت ها به خود معطوف کرده اند (Grandinetti et al.,2006). برپایی اولین کنفرانس جهانی محیط زیست به سال ۱۹۷۲ میلادی در استکهلم سوئد به صورت جدی مردم را با محیط زیست جهانی آشنا نمود و پس از آن بود که بشر به فکر حفظ و نگهداری بیشتر کره زمین جهت امکان ادامه حیات افتاد. این فعالیت ها گسترش روزافزونی پیدا کرد تا این که بشر دریافت جهت دست یابی به اهداف توسعه پایدار باید استراتژی هایی را تدوین کند(چهرگانی،۱۳۸۳). در این میان، اتحادیه اروپا مفهوم “بهترین تکنولوژی های در دسترس” را به عنوان یک رویکرد جدید و یکپارچه در برخورد با مسائل زیست محیطی ناشی از آلودگی های ایجاد شده توسط صنایع تولیدی، معرفی کرده است. این رویکرد بر این نیاز تاکید می کند که توسعه فرایندهای جدید تولیدی می بایست با پیاده سازی بهترین تکنیک های در دسترس که می تواند مقدار آلودگی های وارد شده به محیط زیست را حذف کند و یا حداقل کاهش دهد، همراه باشد(Grandinetti et al.,2006).
بر اساس آنچه ذکر شد، در تحقیق حاضر سعی بر آن است تا ضمن شناسایی و تعیین معیارهای موثر بر انتخاب تجهیزات کنترل آلودگی هوا، مدل مناسب برای انتخاب تکنیک مطلوب فیلتراسیون گرد و غبار در کارخانه سیمان شرق با بهره گرفتن از رویکرد فازی طراحی شود تا از این طریق بتوان ضمن دست یابی به سطح کاهش مطلوب در میزان انتشار آلودگی به محیط زیست، کمترین هزینه را هم برای صنعت در پی داشته باشد.
۱-۲ بیان مسئله
معضل آلودگی محیط زیست، بی هیچ تردیدی امروز به عنوان یکی از اصلی ترین چالش های زندگی شهرنشینی شناخته می شود و همه ساله خسارات فراوان جانی و مالی را به شهروندان و ساکنان شهرهای بزرگ و پر جمعیت جهان تحمیل می کند (طبیبی،۱۳۸۶). در این میان، معضل آلودگی هوا در صدر فهرست مظاهر آلودگی از بابت خطر ساز بودن قرار گرفته است و مروری بر آمار های سازمان بهداشت جهانی می تواند شاهدی بر این ادعا باشد. بر اساس گزارش های این سازمان، آلودگی هوا در محیط های بسته و فضاهای باز شهری سالانه جان ۳,۳۰۰,۰۰۰ از ساکنان کره زمین را می گیرد که قسمت عمده این مرگ و میر ها در کشور های در حال توسعه اتفاق میافتد(WHO,2011).
مهم ترین منابع آلایندهی هوا، منابع ناشی از فعالیتهای انسانی هستند که از میان این منابع، منابع آلایندهی متحرک شامل انواع وسایل نقلیه و سپس منابع آلایندهی ثابت شامل منابع صنعتی، تجاری و در اولویت میباشند که از میان منابع ثابت نیز، منابع صنعتی نقش پر رنگ تری را در آلوده کردن هوا ایفا می کنند (اداره کل حفاظت محیط زیست استان خراسان، ۱۳۸۱). از یک سو وجود لاینفک جنبه های زیست محیطی گوناگون از قبیل انتشار گرد و غبار و انتشار گازهای آلاینده (نظیر دیاکسید گوگرد, اکسید ازت و دیاکسید کربن) در فرایند تولید سیمان و از سوی دیگر با افزایش رشـد صنعت سیـمان در کشور، کارخانجات سیمان سـهم عمدهای را در افزایـش آلودگی محیط زیست به خود اختصـاص می دهند. هوای آلوده به آلایندههای زیست محیطی صنعت سیمان می تواند به مناطق مسکونی مجاور و مناطق دور دست منتشر شود که اثرات آن در مناطق نزدیکتر از مزاحمتهای ساده گرفته تا بیماریهای خطرناک و دیر علاج نظیر بیماریهای تنفسی, قلبی- عروقی و غیره است و در حد جهانی در مسائلی مثل تخریب لایهی اوزن، بارانهای اسیدی و گرمایش زمین می تواند تاثیر گذار باشد. از طرفی افزایش تولید سیمان جهت تامین زیرساختهای توسعه امری ضروری است و باید با در نظر گرفتن اصل توسعه پایدار در کارخانجات سیمان، شرایط تولید به نحوی اصلاح گردد که کمترین زیان زیست محیطی را به همـراه داشته باشد (بهادری،۱۳۸۸).
استفاده از سیستمهای کنترل آلودگی و روشهای تصفیه دهنده از شیوه های عمومی کنترل آلودگی محیط زیست به شمار میروند. از آن جا که هزینه های خرید، راهبری و نگهداری تجهیزات سامانه های کنترل آلودگی هوا زیاد است، انتخاب نوع سامانه کنترل باید درست و با دقت زیاد صورت گیرد تا در حالی که جوابگوی مقررات است، کمترین هزینه را هم بر صنعت تحمیل کند (غیاث الدین،۱۳۸۵). از طرفی اغلب اوقات اطلاعات در مورد پارامترهای سیستم های کنترل آلودگی هوا در دسترس نیست و تخمین های سختی می بایست زده شود (He et al.,2009; Chang et al.,2006 & Page et al.,2008) و یا این که قسمت زیادی از اطلاعات در دسترس از قبیل دانش ضمنی تصمیم گیرندگان ممکن است کمیت پذیر نباشند (Lu et al., 2009). لذا در این تحقیق از رویکرد تصمیم گیری چند شاخصه فازی که جزء شناخته شده ترین شاخه تصمیم گیری هاست، استفاده شده است. به این ترتیب می توان پارامترهایی از قبیل دانش، تجربه، قضاوت و تصمیم گیری انسان را وارد مدل نمود و روشن است که نتایج چنین مدل هایی به دلیل لحاظ کردن شرایط واقعی در مدل، دقیق تر و کاربردی تر خواهد بود.
مشهد از جمله کلانشهرهای ایران است که با آلودگی شدید هوا مواجه بوده و از طرفی وجود سه نیروگاه، کارخانهی سیمان، کارخانجات مواد غذایی و دیگر کارخانجات سبب شده اند تا مشهد به عنوان یکی از قطبهای صنعتی کشور محسوب شود (اداره کل حفاظت محیط زیست استان خراسان،۱۳۸۱). همان طور که گفته شد صنایع سیمان سهم عمدهای را در افزایش آلودگی هوا به خود اختصاص می دهند و به همین جهت در این تحقیق مسئله آلودگی هوا در کارخانهی سیمان شرق مشهد مورد توجه قرار گرفته و برای ارائه مدلی جهت انتخاب تجهیزات مناسب کنترل آلودگی هوا تلاش خواهد شد.
۱-۳ اهداف تحقیق
بر اساس آنچه ذکر شد اهداف اصلی این تحقیق را می توان به صورت زیر بیان نمود:
۱-۴ سوالات تحقیق
با توجه به توضیحات بالا سوال های اساسی این تحقیق به صورت زیر است:
۱-۵ روش انجام تحقیق
این تحقیق از لحاظ نوع تحقیق از تحقیقات کاربردی و از نظر گرد آوری داده ها، مبتنی بر روش پیمایشی است. گردآوری اطلاعات در این تحقیق ابتدائا متکی بر مطالعات کتابخانه ای و بررسی تحقیقات پیشین بوده و سپس با بهره گرفتن از ابزارهای مصاحبه، چک لیست و پرسش نامه صورت گرفته است.
به طور کلی فرایند انجام تحقیق به شرح زیر می باشد:
در مرحله اول با مطالعات کتابخانه ای، جستجو در سایت های معتبر علمی و بررسی متون علمی موجود در خصوص مسائل مدیریت محیطی و به ویژه مدیریت کیفیت هوای منطقه ای و تکنیک های تصمیم گیری، ادبیات تحقیق گردآوری می شود. سپس با توجه به ادبیات تحقیق، مصاحبه با خبرگان و استفاده از پرسش نامه و چک لیست، معیارها و شاخص های مهم و موثر در انتخاب تجهیزات کنترل آلودگی هوا و هم چنین تجهیزات ممکن و قابل کاربرد جهت کنترل آلودگی به عنوان گزینه های مدل، استخراج می شوند. پس از شناسایی معیارها و شاخص ها، با بهره گرفتن از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی در دو محیط قطعی و فازی نسبت به وزن دهی معیارها و در نهایت رتبه بندی گزینه ها و انتخاب گزینه مطلوب جهت کنترل آلودگی هوا اقدام خواهد گردید.
۱-۶ جامعه آماری
قلمرو مکانی این تحقیق شرکت سیمان شرق واقع در مشهد می باشد و با توجه به این که جامعه آماری این گونه تحقیقات باید افراد خبره باشند، جامعه آماری این تحقیق عبارتست از متخصصین و کارشناسان واحد فیلتراسیون و واحد بهره برداری شرکت سیمان شرق که مستقیما با موضوع انتشار آلودگی ها و کنترل آن مرتبط بوده و آشنایی کافی با تکنیک های مختلف کنترل و شرایط و ویژگی های آن ها دارند.
تعداد صفحه :۱۹۷
قیمت :۳۷۵۰۰ تومان
Create a website and earn with Altervista - Disclaimer - Report Abuse